Podstawy prawne działania NIK

Najwyższa Izba Kontroli jest naczelnym organem kontroli państwowej. Działa w oparciu o Konstytucję RP, Ustawę o NIK, Statut i Zarządzenia Prezesa Izby. Regulacje zawarte w przepisach prawa określają m.in. pozycję ustrojową Izby, jej zadania, tryb i zakres działania oraz wewnętrzną organizację.

Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r. sytuuje NIK jako czołowy, wyodrębniony funkcjonalnie, fachowy organ kontroli państwowej. Ustawa zasadnicza daje Izbie konstytucyjną gwarancję niezależności od władzy wykonawczej, reguluje zakres uprawnień kontrolnych NIK, wymienia obowiązki Izby wobec Sejmu oraz określa pozycję jej Prezesa.

Ustawa o NIK z 23 grudnia 1994 r. określa organizację i tryb działania Izby. Reguluje proces postępowania kontrolnego, ustala obowiązki pracowników oraz przysługujące im prawa. Wskazuje organy, które mogą zlecić Izbie przeprowadzenie kontroli lub wystąpić z tego rodzaju wnioskiem.

Ustawa o NIK zobowiązuje Prezesa Izby do wydania zarządzenia szczegółowo regulującego zasady przygotowania kontroli, zadania kontrolerów oraz zasady sporządzania informacji o wynikach kontroli. Zarządzenie weszło w życie 25 lutego 2020 roku.

Organizację wewnętrzną Najwyższej Izby Kontroli regulują dwa dokumenty: Statut nadany w drodze zarządzenia przez Marszałka Sejmu oraz Zarządzenie Prezesa NIK z dnia 29 sierpnia 2011 r. wraz z późniejszymi zmianami. Drugi dokument, oprócz szczegółowej organizacji wewnętrznej Izby, określa właściwości poszczególnych departamentów, delegatur NIK i biur.

Zarządzeniem Prezesa NIK z dnia 21 lutego 2023 r. uregulowane zostały z kolei kwestie związane z zasadami i trybem naboru kandydatów do pracy na stanowiska kontrolerów w NIK. Z dokumentu dowiemy się m.in., jak wygląda rekrutacja do Izby oraz w jaki sposób sprawdzana jest wiedza i kwalifikacje kandydatów do pracy.

Szczegóły przeprowadzania konkursu na stanowiska dyrektorów lub wicedyrektorów kontrolnych jednostek organizacyjnych NIK zawarte są natomiast w kolejnym Zarządzeniu Prezesa NIK wydanym 4 marca 2013 roku.