Funkcjonowanie systemu awansu zawodowego nauczycieli

Cel i zakres kontroli Celem kontroli przeprowadzonej z inicjatywy NIK była ocena funkcjonowania systemu awansu zawodowego nauczycieli, jako istotnego elementu reformy oświatowej, w tym realizacji ustawowych zadań przez właściwe organy administracji rządowej, samorządu terytorialnego i dyrektorów szkół. Kontrolą objęto 50 jednostek, w tym: Ministerstwo Edukacji Narodowej, siedem kuratoriów oświaty w siedmiu województwach: śląskim, lubelskim, warmińsko-mazurskim, łódzkim, wielkopolskim, mazowieckim i dolnośląskim, 14 jednostek samorządu terytorialnego oraz 28 publicznych szkół i zespołów szkół na terenie ww. województw. Wyniki kontroli Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie funkcjonowanie systemu awansu zawodowego nauczycieli oraz realizację zadań w tym zakresie przez skontrolowane jednostki, mimo stwierdzenia nieprawidłowości. Wprowadzony w 2000 r. system awansu zawodowego nauczycieli spełnia najważniejsze cele, ponieważ przyczynił się do podwyższenia kwalifikacji zawodowych nauczycieli oraz umożliwił nauczycielom, którzy otrzymali kolejne stopnie awansu, uzyskanie wyższego wynagrodzenia. Spośród zatrudnionych w 2007 r. ogółem 589.386 nauczycieli, 39,2% stanowili nauczyciele dyplomowani i 38,7% nauczyciele mianowani. W latach szkolnych 2000/01-2007/08 udział nauczycieli z wykształceniem wyższym magisterskim z przygotowaniem pedagogicznym wzrósł z 75% do 91%. Według danych Ministerstwa Edukacji Narodowej nastąpił wzrost przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń nauczycieli z 1.885 zł w 2000 r. do 2.837 zł w 2007 r., co oznacza wzrost nominalny o ok. 50% (wzrost realny o około 27%). Spośród 50 skontrolowanych jednostek w wystąpieniach pokontrolnych NIK tylko dwie szkoły uzyskały ocenę pozytywną, 15 - ocenę pozytywną z uchybieniami (cztery kuratoria, dwie j.s.t. i dziewięć szkół), 29 - ocenę pozytywną z nieprawidłowościami (MEN, trzy kuratoria, 12 j.s.t. i 13 szkół), a cztery szkoły uzyskały ocenę negatywną . Badanie ankietowe, przeprowadzone w trakcie kontroli przez NIK wśród ponad 50% nauczycieli zatrudnionych w skontrolowanych szkołach wykazało, że ponad dwie trzecie ankietowanych bardzo dobrze lub dobrze oceniło funkcjonowanie systemu awansu zawodowego nauczycieli. Nieprawidłowości polegały w szczególności na stwierdzonych przypadkach: 1) nieprawidłowego prowadzenia postępowań przez komisje kwalifikacyjne i egzaminacyjne w 36 jednostkach (72%) oraz nieprzestrzeganiu procedury administracyjnej w postępowaniach o nadanie stopni awansu zawodowego w Ministerstwie Edukacji Narodowej, 2) niezapewnieniu wymaganego składu komisji kwalifikacyjnych i egzaminacyjnych w 14 skontrolowanych jednostkach (28%), 3) nieprawidłowym wykorzystywaniu przez 13 skontrolowanych jednostek samorządu terytorialnego (93%) kwot przeznaczonych na doskonalenie zawodowe nauczycieli, 4) niezapewnieniu nauczycielom stażystom średnich miesięcznych wynagrodzeń przez 11 jednostek samorządu terytorialnego (78%). Ponadto Minister Edukacji Narodowej oraz kuratorzy oświaty nierzetelnie nadzorowali realizację zadań w zakresie awansu zawodowego nauczycieli, co sprzyjało powstawaniu nieprawidłowości. Wnioski pokontrolne W ocenie NIK, w funkcjonowaniu systemu awansu zawodowego nauczycieli konieczne jest ściślejsze jego powiązanie z jakością pracy szkół i nauczycieli oraz wyeliminowanie nieprawidłowości stwierdzonych w wyniku kontroli. Minister Edukacji Narodowej powinien: 1) analizować wpływ systemu awansu zawodowego nauczycieli na jakość pracy szkół, 2) rozważyć wprowadzenie regulacji prawnych, dotyczących ustalenia jakościowych kryteriów uzyskiwania stopni zawodowych przez nauczycieli oraz szczegółowych zasad pracy komisji oceniających osiągnięcia zawodowe nauczycieli, 3) zapewnić właściwy skład ekspertów ds. awansu zawodowego nauczycieli w komisjach kwalifikacyjnych i egzaminacyjnych, powoływanych w Ministerstwie, 4) wzmocnić nadzór nad postępowaniami o nadanie nauczycielom stopni awansu zawodowego, w tym nadzór nad działalnością kuratorów oświaty w tym zakresie. Kuratorzy oświaty powinni zapewnić właściwy skład powoływanych komisji kwalifikacyjnych oraz zintensyfikować nadzór nad działalnością komisji. Organy prowadzące szkoły powinny zapewnić właściwy skład powoływanych komisji egzaminacyjnych, prawidłowo gospodarować środkami finansowymi przeznaczonymi na doskonalenie zawodowe nauczycieli oraz zapewnić nauczycielom stażystom miesięczne wynagrodzenie zgodnie z obowiązującymi przepisami. Dyrektorzy szkół powinni zapewnić prawidłowe funkcjonowanie komisji ds. awansu zawodowego nauczycieli oraz właściwą organizację doskonalenia zawodowego nauczycieli.