Kryzys ekologiczny na Odrze – spóźnione działania podmiotów publicznych

Latem 2022 r. dorzecze Odry dotknęła katastrofa ekologiczna na niespotykaną wcześniej w Polsce skalę. W skażonej na odcinku kilkuset kilometrów rzece masowo wymierały ryby i inne organizmy, jak małże i ślimaki wodne. Z Odry i jej dopływów wyłowiono co najmniej 350 t zatrutych ryb. Opublikowane pod koniec 2023 r. wyniki analiz przeprowadzonych przez naukowców z Instytutu Nauk o Morzu i Środowisku Uniwersytetu Szczecińskiego oraz ekspertów organizacji pozarządowych jednoznacznie wykazały, że wyginęło ponad 3 mln ryb (1650 ton, tj. 60% ich biomasy) i prawie 90% organizmów odpowiedzialnych za samooczyszczenie rzeki. Mając na uwadze skalę oraz skutki tej katastrofy, zasadne było dokonanie oceny działań organów administracji rządowej i państwowych osób prawnych zaangażowanych w reagowanie na zaistniałą sytuację, szczególnie w kontekście pojawiających się publicznie – w pierwszej fazie kryzysu – zarzutów o bezczynności tych organów. Istotne było też wskazanie uwarunkowań wynikających z działań lub zaniechań, które przyczyniły się do jej wystąpienia. Kontrola NIK skoncentrowała się na dwóch obszarach: przygotowaniu struktur państwa oraz okolicznościach, które doprowadziły do kryzysu ekologicznego na Odrze, a także na tym, w jaki sposób organy państwa zareagowały na tę sytuację. Artykuł przybliża jej ustalenia.

ABSTRACT

Ecological Crisis in the Odra River – Belated Actions of Public Entities

In summer 2022, the catchment area of the Odra River was affected by an ecological catastrophe the scope of which had been unprecedented. In the river, where water was contaminated along hundreds of kilometres, fish and other organisms, such as clams and freshwater snails, died in large numbers. At least 350 tonnes of poisoned fish were recovered from the Odra River and its tributaries. The results of the analyses conducted by researchers from the Institute of Marine and Environmental Sciences of the University of Szczecin and experts from non-governmental organisations, which were published at the end of 2023, showed beyond doubt that over 3 million fish died (1,650 tonnes, i.e. 60 percent of their biomass), as well as almost 90 percent of organisms involved in the river’s self-purification processes. Taking into account the scale of the catastrophe and its consequences, it was justified to evaluate the activities of the government administration bodies and state legal persons responsible for reacting on the situation, especially in the light of publicly voiced accusations of their idleness, especially during the first phase of the crisis. It was also important to present the conditions stemming from the actions taken, or negligence that led to idleness. The NIK’s audit focused on two areas: preparedness of the state structures and the circumstances that led to the ecological crisis in the Odra River, as well as the way state bodies reacted on the situation. The article presents the findings of this audit.

Key words: ecological crisis in the Odra River, crisis management, water law, water management, river pollution, channelling of sewage to rivers