Panie Przewodniczący, Wysoka Komisjo,
wypełniając konstytucyjny obowiązek, przedstawiam Sprawozdanie z działalności Najwyższej Izby Kontroli za 2022 rok, które zostało zatwierdzone przez Kolegium Najwyższej Izby Kontroli 7 czerwca 2023 r. Zawiera ono informacje o działalności NIK w minionym roku oraz dane statystyczne dotyczące funkcjonowania NIK. Prezentuje w syntetycznym ujęciu kluczowe ustalenia kontroli, w tym nieprawidłowości oraz wnioski pokontrolne. Sprawozdanie przedstawia również współpracę NIK z Sejmem Rzeczypospolitej Polskiej i innymi organami państwa. Zawiera informacje na temat współpracy międzynarodowej z najwyższymi organami kontroli innych państw i organizacjami międzynarodowymi. Sprawozdanie w części dotyczącej wykonania budżetu Najwyższej Izby Kontroli za 2022 rok było przedmiotem obrad Komisji do Spraw Kontroli Państwowej w dniu 22 czerwca 2023 roku i zostało przez Wysoką Komisję zaopiniowane pozytywnie.
Wysoka Komisjo,
Misją NIK – określoną w Strategii Najwyższej Izby Kontroli na lata 2021–2024 – jest niezależna, profesjonalna kontrola zadań publicznych w interesie obywateli i państwa.
Misję tę wypełniamy z najwyższym zaangażowaniem! Stawiamy sobie wysokie wymagania zawodowe i etyczne. Realizujemy cele strategiczne opierając się na naszych wartościach i zasadach. Działamy w interesie publicznym, jako niezależny, profesjonalny i wiarygodny najwyższy organ kontroli państwowej. Wprowadzamy szereg działań usprawniających i unowocześniających zarówno instytucję, jak i proces kontrolny. Chcemy aby Najwyższa Izba Kontroli była wzorcową instytucją publiczną i prestiżowym miejscem pracy.
W 2022 roku kontrolerzy NIK zrealizowali 180 tematów kontroli. Przeprowadzili 1896 kontroli jednostkowych w 1558 podmiotach.
Sprawozdanie prezentuje nie tylko najważniejsze nieprawidłowości w wybranych obszarach działalności państwa. NIK sformułowała bowiem wnioski zmierzające do ich naprawy, w tym wnioski de lege ferenda, wskazujące niedociągnięcia i luki w systemie prawnym, które w opinii NIK powinny zostać usunięte. NIK w 2022 roku sformułowała 5102 wnioski pokontrolne, to ponad 250 wniosków więcej niż w roku 2021 i ponad 550 więcej niż w 2020 roku.
Panie posłanki i panowie posłowie, jako parlamentarzyści, doskonale zdajecie sobie sprawę z faktu, że kształt oraz jakość prawa decydują w głównej mierze o sposobie funkcjonowania państwa.
Najwyższa Izba Kontroli w latach 2020-2022 sformułowała 271 wniosków de lege ferenda, z czego tylko 9 procent zostało zrealizowanych.
W 2022 roku Najwyższa Izba Kontroli sformułowała 80 wniosków de lege ferenda, w tym jakże aktualne wnioski dotyczące działań zapewniających pełną transpozycję przepisów tzw. pakietu odpadowego; wprowadzenia w ustawie o odpadach obowiązku informowania o podjętych przez gminy i regionalne dyrekcje ochrony środowiska działaniach mających na celu usunięcie odpadów z miejsc do tego nieprzeznaczonych oraz wprowadzenia do tejże ustawy regulacji prawnych polegających na zobowiązaniu właściwych organów do wymiany informacji o stwierdzonych nieprawidłowościach w funkcjonowaniu miejsc gromadzenia odpadów oraz zagrożeniach przez nie stwarzanych.
Zgodnie z artykułem 7 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. Dlatego wnioski de lege ferenda zajmują tak ważne miejsce wśród efektów naszych kontroli.
Trzeba stwierdzić wprost, że istnienie nieprecyzyjnych przepisów prawa, bądź brak uregulowań prawnych w niektórych dziedzinach negatywnie wpływa na działalność kontrolowanych podmiotów. Może zakłócać ich prawidłowe funkcjonowanie i nie pozwala wywiązywać się w pełni ze statutowych obowiązków.
Wnioski de lege ferenda formułowane w informacjach o wynikach kontroli dotyczą zmian w przepisach powszechnie obowiązujących, czyli zmiany ustaw lub rozporządzeń.
W roku 2022 NIK dostarczyła Sejmowi RP oraz obywatelom wiedzy o stanie państwa i finansów publicznych, jak też informowała o funkcjonowaniu organów państwa oraz gospodarowaniu majątkiem i środkami publicznymi.
Obowiązki te były realizowane między innymi poprzez przedkładanie Sejmowi i podawanie do publicznej wiadomości analizy wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej, informacji z przeprowadzonych kontroli, sprawozdania z działalności NIK, wystąpień pokontrolnych w Biuletynie Informacji Publicznej.
Wymierne efekty pracy kontrolerów to również:
- 250 zawiadomień skierowanych do organów ścigania, w tym 153 zawiadomienia do prokuratury – blisko trzykrotnie więcej niż w 2021 roku.
- 21 mld zł finansowych lub sprawozdawczych skutków nieprawidłowości, w tym ponad 9 mld zł wydatkowanych z naruszeniem prawa.
- 85 zawiadomień o naruszeniu dyscypliny finansów, co stanowi wzrost o prawie 30 procent w stosunku do roku 2021. Syntetyczne opisy kontroli zostały zawarte w przedłożonym państwu Sprawozdaniu z działalności Najwyższej Izby Kontroli w 2022 roku.
Wysoka Komisjo,
Przyjmując tematy kontroli do Planu pracy na 2022 rok, NIK zwróciła uwagę na te obszary aktywności państwa, które w obecnych warunkach społeczno-gospodarczych mają kluczowe znaczenie dla jego bezpieczeństwa, efektywnego funkcjonowania i jakości życia obywateli.
Tematy zostały wybrane po przeprowadzeniu wnikliwych analiz przez profesjonalne i doświadczone zespoły pracowników Najwyższej Izby Kontroli. Brane były również pod uwagę napływające do NIK skargi i wnioski. Są to między innymi sygnały pochodzące od parlamentarzystów. W 2022 roku było ich 88 i stanowiły blisko 3% zarejestrowanych spraw.
Szanowni Państwo,
Jednym z celów Strategii Najwyższej Izby Kontroli na lata 2021–2024 jest wysoka jakość kontroli. Mając na względzie jego realizację zatwierdziłem aktualizację Strategii działalności kontrolnej na lata 2022–2024.
Przyjęty został priorytet strategiczny - Zapewnienie bezpieczeństwa państwa.
W ramach tego priorytetu NIK skontrolowała m.in. osiąganie gotowości mobilizacyjnej i bojowej sił zbrojnych RP do realizacji zadań w czasie wojny, przygotowanie służby kontrterorystycznej Policji do realizacji zadań, proces naboru pilotów w siłach zbrojnych, przygotowanie Straży Granicznej do realizacji zadań w zakresie ochrony granicy zewnętrznej UE, nabór i utrzymanie zatrudnienia w formacjach podległych MSWiA oraz cywilnych służbach specjalnych, stan realizacji wybranych zadań z planu modernizacji marynarki wojennej, organizacja i funkcjonowanie ochrony wybranych siedzib organów władzy publicznej oraz modernizację czołgów Leopard 2A4.
Wyniki tych kontroli pomimo, że są tajne lub zastrzeżone mają ogromne znaczenie dla bezpieczeństwa państwa i obywateli w kontekście wojny za naszą wschodnią granicą i zarządzania kryzysowego, podobnie jak kontrole dotyczące organizacji i funkcjonowania obrony cywilnej oraz zapewnienia schronów i ukryć na potrzeby cywilne.
W ramach priorytetu Finanse – Stabilność finansowa i rozwój gospodarczy państwa, NIK zbadała i negatywnie oceniła kierunki zmian w systemie finansów publicznych, w wyniku których gospodarka finansowa państwa prowadzona jest poza budżetem państwa i z pominięciem rygorów właściwych dla tego budżetu, a ustawa budżetowa przestaje być podstawowym aktem zarządzania finansami państwa.
Ponadto zarówno zadłużenie Skarbu Państwa, jak i dług sektora instytucji rządowych i samorządowych wzrosły w ciągu 2022 roku o ponad 100 mld zł. Przy czym dynamika wzrostu długu Skarbu Państwa była ponad dwukrotnie wyższa niż rok wcześniej. Dług sektora instytucji rządowych i samorządowych wyniósł na koniec 2022 roku ponad półtora biliona zł. Kwoty wydawane poza budżetem, nie podlegające kontroli parlamentu, gdzie obowiązuje pełna uznaniowość wyniosły na koniec 2022 r. już ponad 302 miliardy zł., stanowiąc równowartość 9,8 % PKB.
Dodatkowo należy podkreślić, że Kolegium Najwyższej Izby Kontroli 7 czerwca bieżącego roku, po zapoznaniu się z Analizą wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej w 2022 roku, podjęło po raz pierwszy od 1994 r. uchwałę w której nie wyraziło pozytywnej opinii w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów z wykonania budżetu Państwa
NIK skontrolowała szczególnie istotny dla budżetu państwa obszar szarej strefy gospodarczej, jakim jest handel elektroniczny. Kontrola wykazała, że działania Krajowej Administracji Skarbowej wobec podmiotów dokonujących transakcji handlowych za pośrednictwem Internetu nie były adekwatne do skali i zakresu aktywności przedsiębiorców w tym obszarze.
NIK przyjrzała się również działalności Polskiej Agencji Żeglugi Powietrznej, negatywnie oceniając działania w zakresie gospodarki finansowo-majątkowej, jak również organizację i zmiany trybu pracy kontrolerów ruchu lotniczego oraz ich wynagradzania.
Jeden milion euro wydatkowano w sposób niegospodarny. Agencja wadliwie zarządzała organizacją oraz zmianami trybu pracy kontrolerów ruchu lotniczego i zasad ich wynagradzania. Dochodziło do naruszeń praw pracowniczych oraz wolności związkowej. W związku ze skalą nieprawidłowości powiadomiłem Prezesa Rady Ministrów o kluczowych ustaleniach oraz wystąpiłem o zwrócenie szczególnej uwagi na kwestię zapewnienia zdolności państwa do zagwarantowania nieprzerwanej i sprawnej żeglugi powietrznej wskazując obszary i determinanty pożądanych działań.
Kompleksowa kontrola spółek radiofonii publicznej wykazała, że w działalności tych spółek wystąpiły naruszenia prawa i przypadki niegospodarności w zarządzaniu środkami finansowymi. Sformułowaliśmy ogółem 103 wnioski pokontrolne.
Odzyskane w wyniku kontroli środki wyniosły ponad 2 mln zł. Ponadto, w działalności kontrolnej 2022 roku, NIK zwróciła uwagę na kwestię sprawności działania poszczególnych elementów państwa składających się na wymiar sprawiedliwości.
Po kontroli działalności Instytutu Ekspertyz Ekonomicznych i Finansowych w Łodzi, NIK oceniła, że Instytut w niewielkim stopniu zrealizował założenia zmniejszenia przewlekłości postępowań przygotowawczych i sądowych, uzyskania oszczędności wydatków budżetu państwa i zwiększenia dostępności do biegłych posiadających wystarczająco pogłębioną wiedzę ekonomiczną.
Ze względu na istotność ustaleń skierowałem pismo do Ministra Sprawiedliwości – Prokuratora Generalnego, z powiadomieniem o kluczowych ustaleniach oraz wynikających z nich ocenach i wnioskach. Wskazałem, że szczególnie istotne jest podjęcie działań, dzięki którym zostaną osiągnięte te założenia, które uzasadniały utworzenie Instytutu przez Ministra Sprawiedliwości.
NIK negatywnie oceniła również działalność Krajowego Instytutu Mediów we wszystkich zbadanych obszarach. Na skutek stwierdzonych istotnych naruszeń skierowaliśmy w dniu 4 stycznia 2023 roku do Prokuratury zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa dotyczącego udzielenia w dniu 28 stycznia 2022 r. zamówienia publicznego z naruszeniem art. 214 ust. 1 pkt 5 ustawy Prawo zamówień publicznych, jak również zawiadomienie do Rzecznika Dyscypliny Finansów Publicznych.
Jednocześnie, pismem z dnia 5 stycznia 2023 r. NIK, realizując dyspozycję art. 63 ust. 1 ustawy o NIK, poinformowała Przewodniczącego Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji o skierowaniu powyższych zawiadomień do prokuratury i Rzecznika Dyscypliny Finansów Publicznych, a w dniu 11 stycznia 2023 r. na stronie internetowej Krajowej Rada Radiofonii i Telewizji opublikowany został komunikat, iż Dyrektor Krajowego Instytutu Mediów złożył rezygnację ze sprawowanej przez siebie funkcji.
Kontrola budowy Muzeum Historii Polski wykazała, że wydatki na siedzibę oraz wystawę stałą sięgną miliarda złotych! To ponad trzy razy więcej niż pierwotnie zakładano. Do tej pory trzykrotnie przekładano również termin zakończenia inwestycji. Ma to związek z decyzją, którą w 2016 r. podjął minister kultury – samowolnie i wbrew ustawie o finansach publicznych zgodził się na niemal dwukrotne zwiększenie powierzchni budynku. Istotne dla tej inwestycji były także niewłaściwie przeprowadzone przez władze muzeum postępowania przetargowe. Do tej pory nie wybrano wykonawcy wystawy stałej.
NIK stwierdziła szereg nieprawidłowości w realizacji programu „Polskie Szwalnie”. Na 13 umów zawartych przez Agencję Rozwoju Przemysłu, w przypadku 10 nie było jakichkolwiek śladów umożliwiających wskazanie kto, kiedy i na podstawie jakich kryteriów zdecydował o ich zawarciu. Agencja w ramach programu uruchomionego w związku z pandemią COVID-19 dostarczyła Kancelarii Premiera ok. 105 mln maseczek medycznych i ok. 67 mln maseczek niemedycznych za kwotę ponad 313 mln zł. Poważne wątpliwości NIK wzbudziła rzetelność nadzoru nad ich jakością.
Z kolei zupełnym fiaskiem zakończył się realizowany także przez Agencję projekt „Stalowa Wola”, w ramach którego, mimo zakupu dziewięciu linii produkcyjnych, poza produktami testowymi nie wyprodukowano ani jednej maseczki.
Kwoty wydatkowane z naruszeniem zasad należytego zarządzania finansami wyniosły blisko 300 mln zł. Nieprawidłowości stwierdzono w Agencji Rozwoju Przemysłu S.A. Do najistotniejszych należały: wybór dostawców z pominięciem procedur wewnętrznych wprowadzonych w związku z ogłoszonym na terenie Rzeczypospolitej Polskiej stanem zagrożenia epidemicznego wirusem SARS-CoV-2; nierzetelne prowadzenie dokumentacji i traktowania zasad jej prowadzenia jako uciążliwej biurokracji; nieprzestrzeganie zapisów umownych wiążących strony; nienależyte zabezpieczenie interesów ARP S.A. w zawieranych umowach.
Oceniając funkcjonowanie Spółki Polskie Domy Drewniane SA NIK stwierdziła, że Spółka nie zapewniła większej liczby mieszkań, nie osiągnęła celu zwiększenia w stosunkowo krótkim czasie dostępności mieszkań przede wszystkim dla osób o umiarkowanych dochodach.
Inwestycje realizowano z opóźnieniem lub nie realizowano ich wcale. Nie zrealizowano planów w zakresie utworzenia tzw. banku ziemi. Nie osiągnięto zakładanych przychodów, przeciwnie – w kontrolowanym okresie spółka odnotowała wyłącznie straty. W spółce doszło do działań niegospodarnych przy wysokich kosztach rodzajowych. Koszty wynagrodzeń wraz z kosztami ubezpieczeń społecznych i innymi świadczeniami stanowiły średnio 50,3% kosztów rodzajowych spółki.
Kontrola Funduszu Leśnego wykazała, że jednostki organizacyjne Lasów Państwowych nie zapewniły prawidłowego gospodarowania środkami funduszu leśnego.
W ramach systemu funkcjonującego w Lasach Państwowych nie sposób było racjonalnie ocenić zasadność wydatków z funduszu leśnego na pokrycie niedoborów wynikłych z realizacji zadań gospodarki leśnej. Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych wydała z funduszu leśnego w sposób nieuprawniony ponad 13 mln zł.
NIK negatywnie oceniła zarządzanie oprogramowaniem komputerowym przez jednostki administracji publicznej. W toku kontroli ujawniono przypadki niegospodarności, zaś w wyniku tej kontroli złożono pięć zawiadomień do Rzecznika Dyscypliny Finansów Publicznych.
W ramach priorytetu Ludzie – Człowiek podmiotem działań, NIK skontrolowała m.in.: sektor ochrony zdrowia w szczególności, koncentrując się na ocenie działania szpitali w warunkach pandemii.
Poddane kontroli szpitale były nieprzygotowane do działania w warunkach epidemii COVID-19, a zmiany w ich organizacji nie zapewniły prawidłowego funkcjonowania.
Skontrolowaliśmy prowadzenie gospodarki majątkowo-finansowej, organizację i realizację świadczeń zdrowotnych przez szpitale powiatowe. W naszej ocenie szpitale te funkcjonowały nieprawidłowo. Większość z nich borykała się z poważnymi problemami – nie tylko finansowymi. Nieprawidłowa była również organizacja i realizacja świadczeń zdrowotnych. Finansowe rezultaty tej kontroli to blisko pół miliarda złotych.
Ponadto, badając zasoby kadry medycznej w systemie ochrony zdrowia stwierdziliśmy, że nie zapewniono planowania i przygotowania kadr medycznych na potrzeby systemu ochrony zdrowia i pacjentów. Finansowe rezultaty tej kontroli wyniosły ponad 66 mln zł.
Jednocześnie NIK negatywnie oceniła zlecanie usług medycznych i nadzór nad ich wykonaniem w szpitalach oraz udzielanie zamówień na świadczenia zdrowotne. System zlecania świadczeń zdrowotnych przez skontrolowane szpitale nie funkcjonował prawidłowo.
Personel medyczny był nadmiernie obciążony pracą. Nie zapewniało to bezpieczeństwa zdrowotnego pacjentów, jak i lekarzy pełniących dyżury.
NIK negatywnie oceniła działania Głównego Inspektora Farmaceutycznego w obszarze realizacji zadań wynikających z Narodowego Programu Szczepień przeciw COVID-19. Nie sprawował on nadzoru nad bezpieczeństwem szczepionek przeciw COVID-19, a także nie monitorował ich obrotu.
Pomimo obowiązku szczególnego nadzoru nad procesem dystrybucji i logistyki szczepionek, GIF nie miał nawet wiedzy, które hurtownie zaopatrywały punkty szczepień w te preparaty.
Rażące niewywiązywanie się z obowiązków związanych ze skutecznym nadzorem nad bezpieczeństwem szczepionek przeciw COVID-19 i monitorowaniem ich obrotu, zdaniem NIK, wskazało na niezasadność zajmowania stanowiska przez Głównego Inspektora Farmaceutycznego.
W obszarach dotyczących rodziny i zabezpieczenia społecznego, w wyniku stwierdzenia szeregu nieprawidłowości, NIK złożyła jedno zawiadomienie do Prokuratury i cztery zawiadomienia do Rzecznika Dyscypliny Finansów Publicznych w sprawie realizacji konkursu „Po pierwsze rodzina!”.
Zbadaliśmy również kwestie dotyczące opieki nad dziećmi przebywającymi w placówkach opiekuńczo-wychowawczych. W związku ze stwierdzonymi licznymi nieprawidłowościami NIK stwierdziła, że wychowankom nie zapewniono wystarczającego i adekwatnego wsparcia.
Podobnie, wsparcie systemu pieczy zastępczej wymaga nasilonej uwagi ze strony państwa.
W priorytetowym obszarze Środowisko – Zrównoważony rozwój i odpowiedzialność za środowisko, bardzo ważna była aktywność NIK odnosząca się do problematyki bezpieczeństwa energetycznego.
NIK skontrolowała rozwój morskiej energetyki wiatrowej, przygotowanie i realizację „Programu dla sektora górnictwa węgla kamiennego w Polsce”, usuwanie azbestu, czy też wykorzystanie biomasy w produkcji energii.
W ocenie NIK organy administracji rządowej nie podjęły wystarczających działań w celu rozwoju morskiej energetyki wiatrowej, a brak tego rozwoju prowadzi do zagrożenia dla bezpieczeństwa energetycznego państwa.
Zdaniem NIK „Program dla sektora górnictwa węgla kamiennego w Polsce” został przygotowany nierzetelnie, bez wystarczających analiz, a główny cel Programu nie został osiągnięty. Wyniki sektora górnictwa węgla kamiennego ulegały systematycznemu pogorszeniu.
NIK, mając na uwadze dobro środowiska, dokonała diagnozy systemu gospodarki odpadami oraz ich przemieszczania, oceniając, że nie działa on prawidłowo. Nie stworzono skutecznych narzędzi do monitorowania rynku odpadów i właściwego nimi zarządzania. Podmioty gospodarujące odpadami nieprawidłowo klasyfikowały i prowadziły sprawozdawczość o odpadach.
Kolejnym problemem poddanym badaniu NIK było usuwanie nielegalnie składowanych odpadów niebezpiecznych. W ocenie NIK Ministerstwo Klimatu i Środowiska nie dysponowało pełnymi informacjami o skali tego zjawiska na terenie kraju. Na Inspekcję Ochrony Środowiska nie nałożono obowiązku prowadzenia inwentaryzacji miejsc nielegalnego nagromadzenia odpadów niebezpiecznych. Rzetelnych informacji o odpadach niebezpiecznych nie posiadał również Główny Inspektor Ochrony Środowiska.
Podkreślić przy tym należy, że nielegalne składowiska niebezpiecznych odpadów są dużym obciążeniem finansowym dla gmin i nadleśnictw, na terenie których występuje ten problem.
Po kontroli usuwania wyrobów zawierających azbest NIK stwierdziła, że na usunięcie azbestu potrzeba będzie prawie 50 lat, licząc od terminu zakończenia programu krajowego.
Działania dotyczące szkód w środowisku były nieprawidłowe i nieskuteczne. Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska nie nadzorował bieżąco i systemowo podległych mu regionalnych dyrektorów. Nieskuteczne były podejmowane przez niego działania w celu ograniczenia lub usunięcia barier systemowych utrudniających sprawne i skuteczne prowadzenie spraw dotyczących odpowiedzialności za zapobieganie szkodom w środowisku i ich naprawy.
Mając na uwadze znaczenie przemysłu morsko-stoczniowego, który podlega ciągłym procesom restrukturyzacji angażującym znaczne środki publiczne, NIK negatywnie oceniła restrukturyzację Morskiej Stoczni Remontowej Gryfia, przeprowadzoną przez Fundusz Rozwoju Spółek SA. Cztery programy naprawcze realizowane przez Gryfię nie przyczyniły się do poprawy jej sytuacji finansowej, a skumulowana strata na koniec 2020 roku wyniosła 104 mln zł.
W obszarze transportu kolejowego NIK zbadała jakość świadczenia usług dalekobieżnych międzywojewódzkich oraz międzynarodowych - ustalając, że Minister Infrastruktury nie korzystał w wystarczającym stopniu z możliwości odziaływania na jakość obsługi podróżnych przez PKP Intercity S.A. Nierzetelne kontrolowanie jakości usług uniemożliwiło Ministrowi weryfikację prawidłowości realizowania przez PKP Intercity umowy.
Ponadto NIK skontrolowała prawidłowość funkcjonowania i gospodarkę majątkową Świętokrzyskiego Parku Narodowego, oceniając negatywnie działania ministra właściwego do spraw środowiska, dotyczące przewidzianego w przygotowanym projekcie rozporządzenia Rady Ministrów wyłączenia z obszaru parku terenu położonego na wzgórzu Święty Krzyż. W trakcie prac nad projektem rozporządzenia nie wykazano bowiem zaistnienia przesłanki bezpowrotnej utraty wartości przyrodniczych i kulturowych tego terenu, wymaganej ustawą o ochronie przyrody.
Panie Posłanki, Panowie Posłowie,
Najwyższa Izba Kontroli ma opinię profesjonalnego partnera, jest liderem w Europie pod względem uczestnictwa w kontrolach międzynarodowych. Do 2022 roku zrealizowano ponad 100 takich kontroli.
W 2022 roku kontrolerzy NIK uczestniczyli w czterech kontrolach międzynarodowych. Ponadto kontynuowana była misja NIK jako audytora zewnętrznego organizacji międzynarodowych. NIK wygrała konkurs na audyt Międzynarodowej Organizacji Policji Kryminalnej INTERPOL. Organizacja ta zrzesza 195 krajów i zapewnienia współpracę organów policyjnych w zapobieganiu i zwalczaniu przestępczości.
Aktywne uczestnictwo NIK w międzynarodowych strukturach INTOSAI i EUROSAI, zrzeszających najwyższe organy kontroli, jak też audyty przeprowadzane przez NIK w najważniejszych organizacjach ponadpaństwowych zdecydowanie przyczyniają się do wzmacniania pozycji i wiarygodności Polski oraz Najwyższej Izby Kontroli na arenie międzynarodowej.
Na mój wniosek europejska społeczność najwyższych organów kontroli potępiła agresję na Ukrainę i zdecydowała wstrzymać się od wszelkiej współpracy z NOK Rosji oraz NOK Białorusi.
Wysoka Komisjo,
Chcę kolejny raz zwrócić uwagę na próby paraliżowania pracy kontrolerów NIK.
Spółka PKN Orlen SA w 2022 roku uniemożliwiła przeprowadzenie dwóch istotnych kontroli. To bezprecedensowe i niezgodne z prawem utrudnianie czynności kontrolnych.
Kontrole te dotyczyły między innymi poprawy bezpieczeństwa paliwowego w sektorze naftowym oraz gospodarki finansowej spółek z udziałem Skarbu Państwa i fundacji tworzonych przez te spółki.
W tym miejscu pragnę wyraźnie podkreślić, że w powyższym zakresie nie może być mowy o odmiennej interpretacji przepisów prawa rzekomo usprawiedliwiającej tego typu zachowanie! Uprawnienia kontrolne NIK sięgają bowiem tak daleko jak obecne funkcjonowanie danego podmiotu (w tym w szczególności spółek skarbu państwa) jest i było związane lub miało swe źródło w środkach publicznych przekazanych przez państwo polskie!
Każdy kto kwestionuje tą wynikającą z przepisów prawa zasadę działa wbrew racji stanu!
W efekcie udaremnienia czynności kontrolnych ani rządzący, ani obywatele nie uzyskają rzetelnej wiedzy, jak zarządzane są spółki, w których Państwo polskie ma udziały, ani jak realizują one strategiczne interesy państwa. Nie są to niestety przypadki odosobnione.
Pragnę przypomnieć, że już podczas prezentacji Wysokiej Komisji Sprawozdania w minionym roku, informowałem Państwa, że nasila się proces ograniczania uprawnień NIK do kontrolowania obszarów i dziedzin życia gospodarczego, w które zaangażowane są środki publiczne. Akcentowałem, że ta bezprawna praktyka dotyczy już nie tylko fundacji tworzonych przez spółki z udziałem Skarbu Państwa, ich spółek-córek, ale także spółek z większościowym udziałem Skarbu Państwa.
Wskazywałem, że wbrew przepisom Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz ustawy o NIK coraz więcej kontrolowanych podmiotów kwestionuje nasze ustawowe uprawnienia do przeprowadzenia kontroli.
Podczas prezentacji Sprawozdania w minionym roku, zwróciłem się do członków Komisji do Spraw Kontroli Państwowej o sformułowanie dezyderatu w sprawie zaprzestania bezprawnego i uporczywego kwestionowania uprawnień kontrolnych NIK.
W grudniu 2022 r. z podobnym apelem wystąpiłem do Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, Pani Elżbiety Witek. Apel ten powtórzyłem ostatnio tj. 12 lipca bieżącego roku podczas posiedzenia Komisji do Spraw Kontroli Państwowej, gdzie zaprezentowałem najważniejsze ustalenia wynikające z Raportu IDI - niezależnego organu międzynarodowej organizacji zrzeszającej instytucje i urzędy kontrolne z całego świata INTOSAI – o systemowych ograniczeniach niezależności NIK dokonywanych przez najważniejsze instytucje państwa polskiego.
Zaznaczę, że Raport został przesłany do Pani Marszałek oraz znajduje się na stronie NIK. Niestety, do dziś nie podjęto działań w tym zakresie.
Nie bez znaczenia dla funkcjonowania NIK pozostaje dalsza obstrukcja w powoływaniu członków Kolegium NIK oraz Dyrektora Generalnego.
Zaznaczę raz jeszcze, że od sierpnia 2019 r. do dnia dzisiejszego złożyłem do Marszałka Sejmu aż 40 wniosków o powołanie nowych członków Kolegium NIK na podstawie których w skład Kolegium NIK zostało powołanych zaledwie 7 kandydatów. Ostatnie wnioski o powołanie w skład Kolegium NIK sześciu osób pomimo, że zostały złożone do Pani Marszałek 18 maja 2023 r. do dnia dzisiejszego nie zostały nawet skierowane na posiedzenie Komisji do Spraw Kontroli Państwowej.
Mając na uwadze treść art. 22 ust. 1 ustawy o NIK zgodnie z którym „W skład Kolegium Najwyższej Izby Kontroli wchodzą: Prezes Najwyższej Izby Kontroli jako przewodniczący, wiceprezesi i dyrektor generalny Najwyższej Izby Kontroli oraz 14 członków Kolegium” a także fakt, że kadencja pozostałych w składzie Kolegium jego członków kończy się 6 września 2023 r. – w przypadku dalszego nie powoływania przez Panią Marszałek kandydatów do Kolegium – w dniu 7 września 2023 r. nie tylko dojdzie do paraliżu funkcjonowania Najwyższej Izby Kontroli i braku możliwości np. rozstrzygania zastrzeżeń do wystąpień pokontrolnych formułowanych przez członków Rady Ministrów – ale także naruszona zostanie zasada określona w art. 202 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zgodnie z którą „Najwyższa Izba Kontroli działa na zasadach kolegialności”.
Szanowni Państwo,
Najwyższa Izba Kontroli powstała jako jedna z pierwszych instytucji w odrodzonej, niepodległej Polsce. Niebawem wejdzie w sto piąty rok swojego istnienia.
Dekret Marszałka Józefa Piłsudskiego, powołujący naszą instytucję 7 lutego 1919 roku, głosił:
„Najwyższa Izba Kontroli Państwa jest (…) samodzielną i powołaną do stałej a wszechstronnej kontroli dochodów i wydatków państwowych, prawidłowości administrowania majątkiem państwa oraz gospodarki instytucji, zakładów, fundacji i funduszów, tudzież jednostek samorządowych i miast (…). Pozatem Najwyższa Izba Kontroli Państwa kontroluje wszechstronnie wykonanie budżetu”.
Zapewniam Państwa Posłów, że wartości i zasady działania, sformułowane w dekrecie powołującym Najwyższą Izbę Kontroli Państwa, są dla nas ponadczasowe. Stały się bowiem trwałym elementem etosu i tożsamości państwowych kontrolerów. Dla sprawnego funkcjonowania państwa niezbędny jest kompetentny i niezależny organ kontroli.
NIK stoi na straży publicznych pieniędzy i odpowiedzialnego gospodarowania majątkiem publicznym. Monitoruje skuteczność i efektywność funkcjonowania organów władzy publicznej.
Kontynuujemy najlepsze tradycje i wartości. Zgodnie z nimi Najwyższa Izba Kontroli wypełnia swoją misję: Niezależnej, profesjonalnej kontroli zadań publicznych w interesie obywateli i państwa.
Kontrola państwowa sprawowana przez NIK opiera się na jasno określonych zasadach: przejrzystości intencji, rzetelności informacji, apolityczności kontrolerów oraz kolegialności w podejmowaniu kluczowych decyzji. W ten sposób Izba nawiązuje również do światowych standardów w dziedzinie kontroli państwowej.
Sprawozdanie z działalności NIK w 2022 roku składam w imieniu prawie tysiąca sześciuset kontrolerów i pracowników NIK.
Dziękuję za ich zaangażowanie i pracę na rzecz Polski. Dziękuję za dbałość o interes publiczny, niezależność, profesjonalizm, za budowanie wiarygodności Najwyższej Izby Kontroli w społeczeństwie i na arenie międzynarodowej. Wszyscy ślubowaliśmy służyć Rzeczypospolitej Polskiej, przestrzegać porządku prawnego, wykonywać obowiązki sumiennie, bezstronnie, zgodnie z najlepszą wiedzą i wolą.
NIK od lat patrzyła i patrzy na ręce każdej władzy. Najwyższa Izba Kontroli, badając poszczególne instytucje i różnorodne zagadnienia, przez lata działalności zgromadziła wiedzę, która odpowiednio wykorzystana, mogłaby być przydatna w usprawnianiu funkcjonowania państwa i rozwiązywaniu jego problemów.
Liczę na Państwa merytoryczną i sprawiedliwą ocenę pracy Najwyższej Izby Kontroli na rzecz wspólnego dobra. Mam nadzieję, że ustalenia kontrolerów NIK staną się inspiracją do podejmowania decyzji służących Polsce i jej obywatelom.
Dziękuję za uwagę
Warszawa, 27 lipca 2023 r.
