Ustawodawca dał NIK prawo zakwestionowania zasadności zajmowania przez skontrolowanego urzędnika stanowiska w związku z wykryciem poważnych uchybień. Kontrolerzy mogą zawrzeć odpowiedni wniosek personalny w wystąpieniu pokontrolnym, jednak tylko wobec osób odpowiedzialnych za nieprawidłowości w organach administracji rządowej, Narodowym Banku Polskim, Kancelarii Sejmu i Senatu, Trybunału Konstytucyjnego. Pełną listę instytucji, w stosunku do których NIK może wystosować takie wnioski, określa Ustawa o NIK - art. 2 ust.1 i art. 4 ust.1.
W jakich sytuacjach pojawiają się wnioski personalne? Czasem może chodzić po prostu o brak wymaganych prawem kwalifikacji. Podczas jednej z kontroli inspektorzy stwierdzili, że osoba pełniąca funkcję zastępcy głównego księgowego nie posiadła odpowiedniego przygotowania do zajmowania tego stanowiska oraz nie była upoważniona do zatwierdzania i podpisywania dokumentów księgowych. W innych przypadkach powodem wystosowania wniosku personalnego może być skala popełnionych nieprawidłowości. Tak właśnie było, gdy w jednej z instytucji kontrolerzy wykryli liczne uchybienia w realizacji przepisów ustawy o rachunkowości. W wystąpieniu pokontrolnym NIK wskazała na niezasadność zajmowania stanowiska przez główną księgową tej jednostki.
Wniosek personalny może stanowić podstawę do wszczęcia postępowania dyscyplinarnego wobec pracownika, rozwiązania z nim umowy o pracę albo odwołania go z zajmowanego stanowiska. Kierownik, do którego skierowane jest wystąpienie pokontrolne, ma obowiązek poinformować NIK o sposobie wykorzystania uwag i wykonania poszczególnych wniosków.
