NIK o bazie dydaktycznej szkół rolniczych w Polsce
Baza dydaktyczna szkół rolniczych, mimo niepełnego wyposażenia pozwalała na przygotowanie młodzieży do zawodów rolniczych. Najwyższa Izba Kontroli stwierdziła jednak braki w wyposażeniu bazy dydaktycznej w pracowniach i warsztatach zarówno w szkołach prowadzonych przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi jak i przez jednostki samorządu terytorialnego. Niepełne wyposażenie w pomoce dydaktyczne mogło stanowić utrudnienie w realizacji programu nauczania i oddziaływać na jakość kształcenia. Braki rekompensowano współorganizowaniem praktycznej nauki zawodu z podmiotami branży rolniczej i ze szkołami wyższymi.
Szkoły rolnicze kształcą głównie na potrzeby lokalnego rynku pracy a swoją elastycznością wychodzą naprzeciw oczekiwaniom środowiska, administracji i edukacji. Przygotowują też do wejścia na europejski rynek pracy wykwalifikowaną kadrę. Kluczem do tego są odpowiednio wykształceni nauczyciele, przygotowani do teoretycznej i praktycznej nauki zawodu rolnika oraz baza dydaktyczna, pozwalająca kształtować umiejętności praktyczne. Wobec ograniczeń możliwości budżetowych niektóre jednostki samorządu terytorialnego, dostrzegając konieczność unowocześnienia bazy dydaktycznej, decydowały się na przekazywanie prowadzonych przez siebie szkół rolniczych ministrowi rolnictwa. Założeniem ministerstwa jest takie rozszerzenie sieci resortowych szkół, by w każdym województwie funkcjonowały 3-4 szkoły nadzorowane przez resort. Najwyższa Izba Kontroli zbadała stan szkolnictwa zawodowego, w tym rolniczego już w 2010 r. i 2015 r. (Funkcjonowanie szkół rolniczych prowadzonych przez MRiRW - P/10/112 i System szkolnictwa zawodowego - P/15/029). Wyniki tych kontroli wskazują, że baza dydaktyczna szkól rolniczych wymaga przygotowania odpowiednio wyposażonych pracowni dydaktycznych, utrzymania i odnawiania parku maszynowego, gospodarstwa doświadczalnego, zatrudniania specjalistycznej kadry.
Obecna kontrola została przeprowadzona z inicjatywy NIK zgodnie z sugestią Senackiej Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Objęła Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, trzy zespoły szkół rolniczych prowadzonych przez resort i pięć zespołów prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego. W badaniu kwestionariuszowym wzięły udział 172 szkoły rolnicze (bez szkół policealnych) zarejestrowane w Bazie Informacji Oświatowej (według stanu na 14 czerwca 2021 r.). Zbadano okres od stycznia 2018 r. do sierpnia 2021 r.
Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi
Minister RiRW był organem prowadzącym dla 144 szkół rolniczych (59 techników, 21 szkół policealnych, sześciu szkół branżowych II stopnia i 58 szkół branżowych I stopnia). Jednostki samorządu terytorialnego prowadziły 312 szkół. Oprócz tego swoje szkoły prowadziły fundacje, stowarzyszenia, spółki, szkoły wyższe i związki wyznaniowe, w sumie 501 zapisanych w bazie Systemu Informacji Oświatowej na 14 czerwca 2021 r. W wyniku kontroli NIK w szkołach resortowych oraz po przeprowadzonej w toku kontroli MRiRW analizie dokumentów dotyczących kolejnych dwóch szkół ustalono, że w trzech szkołach zapewniono odpowiednie warunki i infrastrukturę. Minister prawidłowo organizował postępowania kwalifikacyjne nauczycieli na wyższy stopień awansu zawodowego oraz zapewnił dodatkowe środki na podnoszenie kwalifikacji zawodowych nauczycieli. Wspierał konkursy i olimpiady tematyczne. Prawidłowo realizował zadania dotyczące przejmowania szkół rolniczych od jednostek samorządu terytorialnego w celu utworzenia krajowej sieci tych szkół. W styczniu 2021 r. sieć resortu liczyła 59 zespołów szkół rolniczych.
W 2017 r. w ministerstwie powstał dokument „Strategia kształcenia rolniczego w szkołach prowadzonych przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi do 2022 r.”. Głównym celem Strategii było zarządzanie rozwojem kształcenia rolniczego zmierzające w kierunku jego dostosowania do zmieniającej się sytuacji społeczno-gospodarczej obszarów wiejskich i rolnictwa.
Minister nie zrealizował jednego z pięciu celów zapisanych w Strategii – nie zatrudnił dodatkowo przynajmniej trzech specjalistów do sprawowania zawodowego nad szkołami. Poza tym w okresie objętym kontrolą nie prowadził monitoringu i weryfikacji pozostałych zadań Strategii oraz nie sporządzał rocznych sprawozdań z realizacji jej wdrażania.
Niewystarczający był nadzór pedagogiczny Ministra RiRW nad szkołami resortowymi. W badanym okresie odsetek skontrolowanych szkół zmniejszył się z 21,2% w 2018 r. do 5,6% w 2020 r. i 1,7% w 2021 r. Spowodowane to było małą liczbą pracowników Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi uprawnionych do przeprowadzania takich kontroli. Zastrzeżenia NIK budził też nadzór administracyjny w zakresie zapewnienia warunków działania resortowych szkół, w tym bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki.
Baza dydaktyczna
W sześciu spośród ośmiu skontrolowanych zespołów szkół tj. w dwóch prowadzonych przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi i w czterech prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego nie było pełnego, wymaganego wyposażenia pracowni i warsztatów określonego w przepisach. W trzech skontrolowanych zespołach szkół prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego uczniowie mieli dostęp do nowoczesnej bazy dydaktycznej dzięki praktycznej nauce zawodu współorganizowanej z podmiotami branży rolniczej oraz ze szkołami wyższymi.
Spośród 172 szkół, które odpowiedziały na pytania w badaniu kwestionariuszowym, aż 127 współorganizowało zajęcia praktyczne przede wszystkim z lokalnymi przedsiębiorcami, z indywidualnymi rolnikami, a także ze szkołami wyższymi.
Dyrektorzy skontrolowanych zespołów szkół nie narzekali na brak pomieszczeń dydaktycznych (sal, pracowni, laboratoriów, warsztatów). W czterech funkcjonowały szkolne gospodarstwa ze szklarnią, oborą, chlewnią, stajnią oraz placami manewrowymi.
Inny obraz wyłonił się z badania kwestionariuszowego. Na niewystarczającą liczbę pracowni do kształcenia praktycznego wskazało 54 respondentów, tj. 1/3 objętych badaniem. 31 respondentów wskazało na braki w wyposażeniu pracowni do kształcenia teoretycznego z przedmiotów zawodowych. Prawie co 10 baza dydaktyczna szkoły nie spełniała obowiązującej podstawy programowej do kształcenia rolniczego. Ponad 40% respondentów wskazało na zbyt małą liczbę maszyn, urządzeń i pojazdów do kształcenia praktycznego oraz na braki odpowiedniego wyposażenia pracowni i warsztatów.
Zdaniem NIK, niepełne wyposażenie pracowni i warsztatów w wymagane pomoce dydaktyczne mogło stanowić utrudnienie w realizacji programów nauczania, tym samym oddziaływać na jakość kształcenia i przygotowanie zawodowe absolwentów. Było to jednak łagodzone dzięki praktycznej nauce zawodu współorganizowanej w indywidualnych gospodarstwach rolnych, u przedsiębiorców oraz w obiektach szkół wyższych.
W skontrolowanych szkołach uczniowie mieli zapewnioną stosownie do potrzeb liczbę nauczycieli praktycznej oraz teoretycznej nauki zawodu. Ustalenia te potwierdziło badanie kwestionariuszowe - udzielone odpowiedzi to odpowiednio 57,6% i 68%.
Zatrudnieni nauczyciele posiadali wymagane wykształcenie oraz uprawnienia. Ci, którzy uczyli przedmiotów zawodowych podnosili wiedzę ogólną i zawodową. Wymiar zajęć dydaktycznych z przedmiotów zawodowych był zgodny z ramowym planem nauczania oraz podstawą programową nauczania poszczególnych zawodów. Stwierdzone pojedyncze przypadki nieprawidłowości nie miały istotnego wpływu na ocenę NIK.
Uczniowie mieli zapewnione bezpieczne i higieniczne warunki pobytu w szkołach. Dyrektorzy prawidłowo dokonywali wydatków na doposażanie bazy dydaktycznej skontrolowanych zespołów szkół. Istotnym źródłem jej wzbogacania były środki UE. Poza ograniczeniami wynikającymi z epidemii COVID-19 baza dydaktyczna była dostępna dla uczniów i pozwalała na realizację programów nauczania.
Wniosek
W związku z wynikami kontroli NIK wnosi do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi o wzmocnienie nadzoru nad resortowymi szkołami rolniczymi poprzez planowanie ich kontroli, szczególnie w perspektywie kolejnych przejęć szkół od jednostek samorządu terytorialnego.
