Forum objęło 15 równoległych konferencji. W ich programie znalazło się łącznie ponad 90 paneli i debat. Każda z konferencji podzielona była na bloki dotyczące najważniejszych problemów, z jakim zmagają się obecnie samorządy, począwszy od finansów, przez technikę, oświatę, planowanie i zagospodarowanie przestrzenne, służbę zdrowia, ustrój samorządu aż po gospodarkę komunalną.
Szef NIK wziął udział w dwóch panelach dyskusyjnych. Pierwszy poświęcony był programom współpracy z organizacjami pozarządowymi jako narzędziom wdrażania strategii i programów w JST. Krzysztof Kwiatkowski zwrócił szczególną uwagę na Fundusz Inicjatyw Obywatelskich (FIO) - największe przedsięwzięcie udzielania organizacjom pozarządowym dotacji ze środków budżetu państwa.
Prezes Izby przypomniał, że wspomaganie procesu tworzenia organizacji pozarządowych i przekazania im części zadań publicznych było założeniem reform ustrojowych i formą decentralizacji państwa na równi z rozwojem samorządów. Wiele z nich posiada status organizacji pożytku publicznego (OPP). Status ten zobowiązuje do większej przejrzystości i nakłada obowiązek realizacji celów publicznych. Korzystne byłoby więc dalsze zwiększanie ich roli w sektorze pozarządowym. Temu służy właśnie Program Fundusz Inicjatyw Obywatelskich. W latach 2005-2007 przyznano z niego 106 mln zł dotacji na realizację ponad 2100 projektów. W jednorocznej edycji FIO realizowanej w 2008 r. dofinansowano 833 projekty, na które wykorzystano 57 mln zł. W ramach Programu Operacyjnego FIO na lata 2009-2013 dofinansowano ponad 3 tys. wniosków organizacji pozarządowych, a wykorzystana kwota dotacji wyniosła 287 mln zł. Obecnie realizowany Program Operacyjny FIO na lata 2014-2020 przewiduje wydatki w kwocie 60 mln zł rocznie. W latach 2014-2016 na realizację projektów beneficjenci wykorzystali 170 mln zł.
W kontrolowanym przez NIK okresie przyjęto dla FIO formułę dotowania szerokiego wachlarza działań, w których organizacja - we wniosku o dotację - swobodnie ustala zakres zadania i mierniki jego wykonania. Zdaniem NIK ogranicza to możliwość porównywania zakładanych efektów realizacji zadań publicznych między poszczególnymi projektami. Powoduje to trudności w stosowaniu podstawowych reguł obowiązujących w finansach publicznych. Dotacje ze środków FIO są wydatkami budżetu państwa, a te powinny być dokonywane w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasad: uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów oraz optymalnego doboru metod i środków służących osiągnięciu założonych celów. Stosowanie tych zasad jest jednak znacząco utrudnione, jeżeli nie wskaże się precyzyjnie, co jest przedmiotem i zakładanym efektem dotowanych zadań.
W związku z tym NIK przedstawiła cały szereg rekomendacji dla Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej:
- Minister powinien rozważyć dostosowanie celów i priorytetów obecnie realizowanego Programu FIO do sytuacji sektora organizacji pozarządowych oraz nałożonego na organy administracji ustawowego obowiązku realizowania zadań publicznych we współpracy z organizacjami społecznymi i pozarządowymi.
- Minister powinien podjąć prace nad doprecyzowaniem lub zmianą wskaźników realizacji celów programu, aby skutecznie monitorować efekty jego realizacji.
- Minister powinien określić standardy lub dobre praktyki, ograniczające dotychczasową swobodę w ustalaniu wskaźników realizacji projektów przez zgłaszających oferty. Utrudnia ona bowiem możliwość kierowania się zasadami efektywności oraz uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów.
- Minister powinien ograniczyć do niezbędnego minimum udzielanie dotacji w wyniku weryfikacji ocen ekspertów przyznanych w konkursie ofert. Rozdysponowanie w tym trybie w niektórych latach nawet 20 proc. kwoty dotacji nie znajduje uzasadnienia.
Prezes NIK zaznaczył również, że efektywność realizacji Programu mogłaby być znacznie wyższa, gdyby system przewidywał udział w nim jednostek samorządu terytorialnego - przede wszystkim gmin, które są najbliżej obywatela. Wyraził także nadzieję, że projektowane aktualnie zmiany, w związku z ustawą o Narodowym Instytucie Wolności - Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego, przyczynią się do poprawy sytuacji w sektorze organizacji pozarządowych. Chodzi głównie o aktywizację mniejszych organizacji i złagodzenie dysproporcji między wąską grupą największych, a szeroką liczbą mniej aktywnych podmiotów.
Podczas drugiego panelu, dotyczącego koncepcji gospodarki wodno-ściekowej na terenach niezurbanizowanych, Krzysztof Kwiatkowski przedstawił wnioski z 11 raportów NIK związanych z tym tematem. Liczba kontroli poświęconych zaopatrywaniu ludności w wodę oraz odprowadzaniu ścieków pokazuje, z jak wielką wagą Izba podchodzi do tych zagadnień. Zeszłoroczna kontrola dotycząca zaopatrzenia w wodę mieszkańców gmin województwa lubuskiego odbiła się w mediach głośnym echem. Wszystkie skontrolowane przedsiębiorstwa miały bowiem problemy z zachowaniem odpowiednich parametrów wody. Najczęściej stwierdzano w niej obecności bakterii z grupy coli. Pomimo problemów z jakością wody nie podjęto żadnych działań zapewniających bezpieczeństwo sanitarne, a ujęcia nie były odpowiednio zabezpieczone. Kontrolerzy NIK stwierdzili także znaczące marnotrawstwo wody, którego kosztami obciążano konsumentów.
Z kolei tegoroczna kontrola dotycząca jakości wody przeznaczonej do spożycia pokazała, że przedsiębiorstwa wodociągowe i gminne nie potrafią zagwarantować należytej ochrony wody ujmowanej i podawanej do sieci wodociągowej. Związane jest to m.in. z brakiem stref ochronnych wokół ujęć wód i słabym nadzorem gmin nad gospodarką ściekową na swoim terenie.
Prezes Kwiatkowski przypomniał także badanie dotyczące kształtowania cen za dostarczanie wody i odprowadzanie ścieków. NIK alarmowała, że postawione w potrójnej roli samorządy: właściciela przedsiębiorstwa, regulatora i przedstawiciela konsumentów - nie wykorzystywały skutecznie swoich uprawnień i nie chroniły mieszkańców przed systematycznym wzrostem cen za dostarczanie wody i odprowadzanie ścieków. W ciągu ośmiu lat ceny te wzrosły o ponad 60 proc., co istotnie odbiegało od poziomu inflacji w Polsce. Także wzrost nakładów na modernizację i rozbudowę sieci wodociągowo-kanalizacyjnej nie był wystarczającym uzasadnieniem skali podwyżek.
Obecnie NIK prowadzi szerokie badanie dotyczące zarówno jakości, jaki i ceny wody dostarczanej mieszkańcom do spożycia. Izba sprawdza, czy woda, która dociera do naszych kranów, jest bezpieczna, i czy jej cena jest adekwatna do kosztów ponoszonych przez przedsiębiorstwa wodno-kanalizacyjne.
Obok tematów wymienionych wyżej uczestnicy Forum zajęli się bezpieczeństwem publicznych zasobów informacyjnych i systemów teleinformatycznych w administracji samorządowej. Goście przyjrzeli się również organizacjom pozarządowym w kontekście nowych technologii, źródeł finansowania i strategii rozwoju. Omówione zostały także innowacyjne rozwiązania prawne i informatyczne w systemie rejestracji stanu cywilnego. W panelu dotyczącym działalności USC głos zabrał dyr. Delegatury NIK w Katowicach Piotr Miklis. Wziął on także udział w dyskusji poświęconej modelom opieki dochodzonej i stacjonarnej nad osobami starszymi.
Samorządowe Forum Kapitału i Finansów łączy liderów samorządu i finansów. Jest platformą pozyskiwania wiedzy, wymiany doświadczeń i badania trendów. Jubileuszowe XV Forum odbywa się w dniach 5-6 października na terenie Międzynarodowego Centrum Kongresowego w Katowicach.
