Najwyższa Izba Kontroli podjęła się przeprowadzenia kontroli nr I/22/002/KBF pt. Wdrożenie przepisów rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/1011 z dnia 8 czerwca 2016 r[1]. w zakresie ustalania wskaźnika referencyjnego stopy procentowej (dalej: rozporządzenie BMR). Celem kontroli było dokonanie oceny prawidłowości wdrożenia przepisów ww. rozporządzenia w zakresie ustalania wskaźnika referencyjnego stopy procentowej, istotnego szczególnie dla ochrony interesów klientów banków w Polsce. Zakres podmiotowy kontroli obejmował Urząd Komisji Nadzoru Finansowego, Ministerstwo Finansów, oraz spółkę GPW Benchmark S.A., która jest administratorem wskaźników referencyjnych w Polsce.
Nadzór sprawowany przez Komisję Nadzoru Finansowego i jej Urząd nad Administratorem oraz podmiotami przekazującymi dane wejściowe w procesie ustalania stawki referencyjnej WIBOR był zgodny z obowiązującymi w tym zakresie przepisami prawa, jednakże nie w pełni wykorzystywano przyznane uprawnienia, w szczególności dotyczące możliwości przeprowadzenia kontroli w siedzibie Administratora. Działania Komisji i obsługującego ją Urzędu związane z wykonywaniem nadzoru nad Administratorem oraz podmiotami przekazującymi dane wejściowe w zakresie dotyczącym realizacji wymogów BMR, w okresie objętym kontrolą, miały charakter w większości analityczny. Nie dokumentowano prowadzonych przez Urząd działań i dokonanych ustaleń z przeprowadzonych analiz zarówno w trakcie postępowania administracyjnego w sprawie udzielenia zezwolenia na prowadzenie działalności jako administrator wskaźników referencyjnych stóp procentowych, jak i prowadzonych działań nadzorczych obejmujących analizę „zza biurka”.
W Ministerstwie Finansów ustalono, że sposób prowadzenia rządowych prac legislacyjnych w zakresie dostosowania przepisów prawa krajowego, w celu zapewnienia stosowania przepisów ww. rozporządzenia, nie zagwarantował wyposażenia Komisji Nadzoru Finansowego od 1 stycznia 2018 r. w uprawnienie do uzyskania informacji od dowolnej osoby uczestniczącej w opracowywaniu wskaźnika referencyjnego, w tym od dowolnego usługodawcy, któremu zadania, usługi lub czynności związane z opracowywaniem wskaźnika referencyjnego zostały zlecone na zasadzie outsorcingu. Przepisy krajowe dotyczące rynku kapitałowego nie przewidują także sankcji administracyjnych lub sankcji karnych za nieudzielenie informacji przez podmioty nienadzorowane, którym administrator wskaźników referencyjnych zlecił wykonywanie niektórych czynności na zasadzie outsorcingu. Sankcje administracyjne lub sankcje karne nie zostały ustanowione także w przepisach krajowych w przypadku niepoddania się żądaniu Komisji Nadzoru Finansowego udzielenia informacji i wyjaśnień przez administratora wskaźnika referencyjnego lub osoby publikujące lub rozpowszechniające wskaźnik referencyjny. W konsekwencji nie został dotrzymany wymóg dotyczący poinformowania do 1 stycznia 2018 r. Komisji Europejskiej (dalej: KE) i Europejskiego Urzędu Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (dalej: ESMA) o dokonanych zmianach w przepisach krajowych. Ponadto rządowy proces legislacyjny dotyczący dopuszczalności zastąpienia wskaźnika referencyjnego na mocy prawa krajowego (zapewnienie stosowania art. 23c rozporządzenia BMR) był długotrwały. Wprawdzie w okresie, w którym brak było odpowiednich przepisów krajowych zapewniających stosowanie art. 23c rozporządzenia BMR, nie wystąpiło zdarzenie uprawniające właściwy organ państwa członkowskiego do wyznaczenia zamiennika lub zamienników WIBOR, jednak procedura wyznaczenia zamiennika kluczowego wskaźnika referencyjnego na mocy prawa krajowego mogła być stosowana dopiero od 29 lipca 2022 r., tj. po upływie prawie półtora roku od dnia wejścia w życie i stosowania rozporządzenia unijnego.
Natomiast przeprowadzenie kontroli w spółce GPW Benchmark S.A. zostało uniemożliwione, gdyż Spółka nie dopuściła upoważnionych kontrolerów NIK do przeprowadzenia czynności kontrolnych, argumentując, że nie podlega kontroli NIK. W związku z powyższym skierowane zostało zawiadomienie do Prokuratury o podejrzeniu popełnienia przestępstwa przez Zarząd GPW Benchmark S.A. Na wydawane przez kolejne instancje wymiaru sprawiedliwości postanowienia o umorzeniu dochodzenia w sprawie udaremnienia i utrudniania osobom uprawnionym, przeprowadzenia kontroli w GPW Benchmark S.A. konsekwentnie składane były zażalenia, aż do całkowitego wyczerpania ścieżki odwoławczej.
W związku z wynikami kontroli, NIK sformułowała wnioski m.in. o prowadzenie rządowego procesu legislacyjnego w sposób zapewniający terminowe i pełne dostosowywanie przepisów prawa krajowego do prawa unijnego; poinformowanie KE i ESMA o odpowiednich przepisach prawa krajowego ustanawiających, wymagane rozporządzeniem BMR, sankcje karne; zaplanowanie i przeprowadzenie przez UKNF kontroli na miejscu w spółce GPW Benchmark S.A. oraz w podmiotach przekazujących dane wejściowe nakierowanej na weryfikację procesu opracowywania wskaźnika WIBOR oraz dokumentowanie ustaleń wynikających z prowadzonego nadzoru bieżącego nad Administratorem oraz podmiotami przekazującymi dane wejściowe w procesie ustalania stawki referencyjnej WIBOR.
[1] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2016/1011 z dnia 8 czerwca 2016 r. w sprawie indeksów stosowanych jako wskaźniki referencyjne w instrumentach finansowych i umowach finansowych lub do pomiaru wyników funduszy inwestycyjnych i zmieniające dyrektywy 2008/48/WE i 2014/17/UE oraz rozporządzenie (UE) nr 596/2014 (Dz. Urz. UE L 171 z 29.06.2016, str. 1, ze zm.).
