Pomoc w eksporcie dla przedsiębiorców ze wschodniej Polski

NIK o internacjonalizacji małych i średnich przedsiębiorstw

Przedsiębiorcy korzystający ze wsparcia Programu Operacyjnego Polska Wschodnia 2014 – 2020 (POPW) spożytkowali dotacje efektywnie i skutecznie. Osiągnęli tym samym wymagane umowami efekty. Pieniądze były przekazane przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP). W przypadku 76 ze 122 zakończonych projektów wzrosła wartość przychodów z eksportu towarów (usług) firm z Polski Wschodniej. Pozostałych 46 projektów nie przyniosło przychodów mimo gotowości do rozpoczęcia sprzedaży na nowych rynkach zagranicą. Najwyższa Izba Kontroli stwierdziła jednak przypadki wykazywania przez beneficjentów przychodów z krajów nie wskazanych w POPW jako docelowe.

W 2013 r. zagraniczna wymiana handlowa w Polsce Wschodniej była zdecydowanie mniejsza niż w innych regionach kraju. Stanowiła jedynie 10% eksportu krajowego. W celu zwiększenia aktywności małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) z Polski Wschodniej zaproponowano wsparcie w ramach POPW, którego efektem miał być wzrost eksportu towarów i usług a tym samym wzrost przychodów tych firm.

Założono, że w 2023 r. wartość przychodów MŚP z Polski Wschodniej ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów na eksport miała wynieść 27 mld zł. Przyjęto też, że wsparciem objętych zostanie 530 przedsiębiorstw. Miało ono polegać na doradztwie, ocenie ich potencjału związanego z wejściem na zagraniczne rynki, przygotowania firm i ich ofert pod kątem eksportu oraz aktywnego poszukiwania partnerów biznesowych pomocnych we wprowadzaniu towarów na rynki zagraniczne. Wsparcie zostało adresowane do MŚP inicjujących działalność eksportową na danym rynku. Od 2016 r. przedsiębiorcy mogli otrzymać dofinansowanie na pokrycie kosztów usług doradczych dotyczących opracowania i przygotowania do wdrożenia nowego modelu biznesowego związanego z umiędzynarodowieniem ich działalności. Projekty mogły też obejmować koszty zakupu środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych w związku z przygotowaniem do eksportowej działalności oraz doradztwo z tym związane. Wsparcie mogło też obejmować udział firm w krajowych i międzynarodowych targach i misjach gospodarczych.

Organizatorem naborów wniosków o dofinansowanie projektów była PARP.

Kontrolą objęto Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości i 25 przedsiębiorców realizujących projekty w ramach działania 1.2 POPW (Internacjonalizacja MŚP w ramach I osi priorytetowej Przedsiębiorcza Polska POPW). W trakcie kontroli w PARP zwrócono się do 344 beneficjentów 387 projektów o udzielenie informacji i podanie przychodów ze sprzedaży produktów (usług) do krajów wskazanych w projektach jako docelowe.

Prawidłowo spełnione obowiązki PARP

Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości właściwie przygotowała kryteria wyboru projektów. Nabory zostały przeprowadzone właściwie, w konsekwencji zostały wyłonione do dofinansowania projekty, których realizacja wpisywała się w POPW. Agencja uwzględniała m.in. doświadczenie i potencjał beneficjentów niezbędne do należytego świadczenia międzynarodowych usług oraz posiadanie w ofercie co najmniej jednego produktu (wyrobu lub usługi), który może być przedmiotem sprzedaży na eksport. Weryfikowała nawet powiązania pomiędzy wnioskodawcami i osobami oceniającymi wnioski. W pierwszych siedmiu konkursach przeprowadzonych w latach 2016-2021 wpłynęło 1361 wniosków o wartości projektów ponad 627 mln zł. Po uwzględnieniu umów rozwiązanych i zawartych aneksów do umów o dofinansowanie, wg stanu na 13 stycznia 2022 r. obowiązywały 532 umowy o dofinansowanie z 470 przedsiębiorcami (w POPW założono, że w 2023 r. takich przedsiębiorców będzie 530). W ramach podpisanych umów przyznano 231 mln zł, z kolei zaangażowanie kapitału prywatnego w realizację tych 532 projektów określono na kwotę 92,6 mln zł. Najwięcej umów podpisano z podmiotami z województwa podkarpackiego, najmniej z województwa świętokrzyskiego.

PARP weryfikowała zgodność realizacji projektów z umowami o dofinansowanie. W procesie rozliczeń i kontroli uwzględniała ocenę uzyskanych efektów mierzonych wskaźnikami informacyjnymi, produktu i rezultatu. Agencja oceniała je m.in. na podstawie oświadczeń przedsiębiorców dotyczących utrzymania trwałości i osiągniętych rezultatów. Do 31 sierpnia 2021 r. z wymaganych 113 oświadczeń dotyczących utrzymania trwałości 84 projektów, do PARP wpłynęły 104. Ośmiu beneficjentów nie złożyło oświadczeń. W trakcie kontroli stwierdzono jednak przypadki wykazywania przez beneficjentów wartość przychodów ze sprzedaży na rynkach wskazanych w modelu biznesowym związanym z internacjonalizacją działalności (MBI) jako docelową kwotę przychodów ze sprzedaży na wszystkich rynkach zagranicznych, w tym niebędących docelowymi. W ocenie NIK nie może to być bezpośrednim miernikiem efektywności i skuteczności realizacji projektu przyjętym w planowanej na lata 2022‑2023 ewaluacji efektów wsparcia w ramach I osi priorytetowej POPW.

Nie wszystkie dotacje skutecznie wykorzystane

W celu zobrazowania efektów realizacji projektów w ramach działania 1.2 POPW poproszono 344 beneficjentów realizujących 387 projektów (tj. z wyłączeniem tych których umowy o dofinansowanie zostały rozwiązane), o udzielenie informacji i podanie kwoty przychodów ze sprzedaży produktów (usług) do krajów wskazanych w projektach jako docelowe. Z udzielonych informacji oraz wyników równolegle prowadzonych kontroli NIK dotyczących 336 projektów (w tym część była dwuetapowa), wynika, że:

• dofinansowanie w łącznej kwocie ponad 12,5 mln zł nie przełożyło się w ogóle na przychody ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów na eksport do krajów wskazanych w projektach jako docelowe w przypadku 46 projektów (z 122 projektów zakończonych);
• w kolejnych 33 przypadkach uzyskane przychody w wysokości od 0,4 tys. zł do 356,2 tys. zł, nie przewyższały otrzymanego dofinansowania (ogółem w kwocie 11 mln zł);
• przychody z zagranicznych rynków docelowych w wysokości od 18,3 tys. zł do ponad 26 mln zł w przypadku 43 projektów przewyższały dofinansowanie (łącznie w kwocie ponad 11 mln zł).

Z analizy 122 zakończonych projektów wynika, że beneficjenci uzyskali ponad 153 mln zł przychodów z zagranicznych rynków. Najmniej firm pochodziło z województwa świętokrzyskiego, najwięcej z województwa podlaskiego i lubelskiego. Były to przedsiębiorstwa o różnej specyfice działalności i z różnych segmentów rynku. Wskazuje to zatem, że nie tylko oferowany produkt determinuje możliwość osiągnięcia sukcesu na rynku zagranicznym, lecz również właściwe rozpoznanie rynku.

Skontrolowani przez NIK beneficjenci w zdecydowanej większości (214 z 217 wszystkich zbadanych zadań) realizowali zaplanowane zadania zgodnie z zawartymi z PARP umowami. Nieprawidłowości w ramach kontroli NIK i kontroli PARP stwierdzono przy realizacji dwóch (z 127) zadań związanych z świadczonymi na rzecz beneficjentów usługami zewnętrznymi i doradczymi oraz jednego (z 48) zadania dotyczącego udziału w międzynarodowych targach (wystawach, misjach gospodarczych). Ustalono, że:

• zewnętrzna firma specjalizująca się w tworzeniu materiałów reklamowo-promocyjnych na rynki zagraniczne nie stworzyła beneficjentowi wymaganych katalogów opisujących firmę beneficjenta, jej działalność i produkty;
• w ramach usługi doradczej beneficjent nie zawarł na żadnym z rynków docelowych wymaganych umów o współpracy;
• beneficjent nie udokumentował zakupu usługi rozesłania mailingu do bazy 500 kontaktów oraz otrzymania tej bazy, co było częścią wydatków poniesionych w związku z udziałem na targach zagranicznych.

Beneficjenci zakończonych projektów nie naruszyli zasad ich trwałości. Utrzymywali efekty tych projektów mierzone osiągniętymi wskaźnikami produktu i rezultatu. Poza trzema wyjątkami prawidłowo wywiązywali się też z obowiązków sprawozdawczych wobec PARP. Nieprawidłowości polegały na opóźnieniu w przekazywaniu do PARP oświadczenia lub wykazaniu w nim nierzetelnych danych o osiągniętych wskaźnikach.

Na realizację projektów wpłynęła epidemia COVID-19 i wprowadzane w związku z nią ograniczenia. Beneficjenci zmuszeni byli do wprowadzania zmian do umów o dofinansowanie lub rezygnacji z realizacji części zaplanowanych zadań. Stan epidemii wpłynął też na wysokość przychodów z rynków wskazanych w MBI jako docelowe.

Wnioski

Mając na względzie stwierdzone w kontroli przypadki wykazywania przez beneficjentów w oświadczeniach dotyczących utrzymania trwałości i osiągniętych rezultatów projektów również przychodów ze sprzedaży produktów na eksport z krajów niebędących docelowymi w ramach projektów działania 1.2 POPW, NIK wnosi do PARP o uwzględnienie w ewaluacji efektów wsparcia w ramach I osi priorytetowej POPW zaplanowanej na lata 2022‑2023 przychodów z krajów będących docelowymi w ramach projektów działania 1.2 POPW.