Sterylizacja, kastracja i czipowanie psów oraz kotów, także tych posiadających właścicieli, w znacznym stopniu zapobiegają problemowi bezdomności zwierząt. Wyniki kontroli NIK pokazują, że zaprogramowane i finansowane przez samorządy działania profilaktyczne przynoszą najlepsze efekty. Doświadczenia gmin, które zdecydowały się na wdrożenie takich programów, potwierdzają, że sterylizacja, kastracja i czipowanie to inwestycje, które nie tylko poprawiają dobrostan zwierząt, ale pozwalają także zaoszczędzić publiczne pieniądze.
Wciąż niewiele gmin decyduje się na konsekwentne wdrożenie takich rozwiązań. Raporty NIK nie pozostawiają złudzeń. System opieki nad bezdomnymi zwierzętami jest ciągle niedoskonały. Wiele psów i kotów znika po odłowieniu przez hycli. Nikt nie jest w stanie powiedzieć, gdzie się podziały, bo brak skutecznego systemu identyfikacji. Można podejrzewać, że są uśmiercane lub ponownie trafiają do schronisk, które w konsekwencji jeszcze niedawno były tak przepełnione, że umierał w nich co czwarty zwierzak. Odławianie zwierząt stało się intratnym biznesem, opłacanym w dodatku z publicznych pieniędzy. Samorządy, które zainteresowane są jedynie wyłapywaniem bezdomnych psów i kotów, wydawały na to 80 proc. środków na opiekę, w żaden sposób nie rozwiązując problemu.
Niektórzy samorządowcy argumentują, że katalog działań, jakie mogą podjąć, jest ściśle ograniczony. Dotychczasowa praktyka poszczególnych gmin jest więc niejednolita i tylko niektóre zachęcają właścicieli do sterylizacji zwierząt poprzez dofinansowanie takich zabiegów. Dlatego NIK wskazuje na potrzebę wyraźnego wpisania do Ustawy o ochronie zwierząt możliwości całkowitego lub częściowego finansowania przez gminy kastracji lub sterylizacji psów i kotów. Izba sformułowała już odpowiedni wniosek de lege ferenda.
Posłowie zgodzili się z argumentacją NIK. W projekcie nowelizacji Ustawy o ochronie zwierząt znalazł się zapis realizujący postulat Izby, przestawiony przez prezesa Krzysztofa Kwiatkowskiego. Projektowane zmiany w ustawie mają na celu uregulowanie obowiązków gmin w zakresie opieki nad zwierzętami. Obejmują one m.in. rozszerzenie katalogu programu opieki nad zwierzętami bezdomnymi oraz zapobiegania bezdomności zwierząt, który uzyska charakter katalogu otwartego - co umożliwi sterylizację albo kastrację nie tylko zwierząt przebywających w schroniskach, ale także tych posiadających właścicieli; a także dodanie przepisu stanowiącego, że program tej opieki może obejmować plan sterylizacji lub kastracji zwierząt w gminie - nie tylko bezdomnych, ale także posiadających opiekunów.
Przewodniczący Parlamentarnego Zespołu Przyjaciół Zwierząt Paweł Suski zadeklarował także, że będzie rekomendował wykorzystanie pozostałych wniosków NIK. Chodzi m.in. o ustawowy obowiązek rejestracji i znakowania psów, co pozwoliłyby np. na śledzenie ich losów po złapaniu przez hycla. W podawanej przez Izbę jako przykład gminie Suchy Las konsekwentne czipowanie psów i umieszczanie ich w międzynarodowej bazie danych praktycznie rozwiązało problem zaginionych zwierząt.
