Priorytetowe kierunki kontroli uchwalane są przez Kolegium NIK raz na trzy lata. Od 2009 r. kontrole NIK mają udzielać odpowiedzi na pytanie, czy państwo działa sprawnie i jest przyjazne obywatelom, jak kształtuje się obecność Polski w Unii Europejskiej oraz czy państwo efektywnie zarządza zasobami publicznymi. Kilkadziesiąt kontroli z obszaru Państwo efektywnie zarządzające zasobami publicznymi ma pomóc w ocenie, czy urzędy administracji publicznej i służby publiczne działają efektywnie, gospodarnie, oszczędnie oraz umiejętnie zarządzają majątkiem publicznym.
Budżet państwa i jego dochody
Kontrolerzy NIK co roku weryfikują, jak kontrolowane jednostki oraz rząd realizują budżet państwa. Rok 2009 zakończył się wydaniem przez NIK pozytywnej oceny w tym zakresie. Żaden z kontrolowanych urzędów nie został oceniony negatywnie. Izba zwróciła jednak uwagę na niebezpieczny wzrost relacji długu publicznego do PKB sięgającej już 49,8 proc. (po przekroczeniu 50 proc. Polska będzie musiała wdrożyć bardzo restrykcyjny program oszczędnościowy). Dodatni wzrost gospodarczy to sukces naszego kraju w dobie światowego kryzysu gospodarczego.
Dochody państwa to m.in. podatki. Kontrolerzy Izby sprawdzili, jak urzędy skarbowe radzą sobie z poborem podatku dochodowego od osób prawnych. Okazuje się, że skarbówka ma problem z egzekucją CIT - podejmuje ją ze znaczną zwłoką oraz nie śledzi postępowań upadłościowych, tak by po ich zakończeniu wznowić postępowanie egzekucyjne lub przenieść odpowiedzialności za zobowiązania podatnika na inne osoby. W efekcie wiele zobowiązań podatkowych przedawnia się i państwo traci możliwość odzyskania należnych pieniędzy. Kuleje także system weryfikacji wpłacanych zaliczek CIT. Na 410 urzędów zajmujących się poborem tego podatku tylko 126 przeprowadziło doraźne kontrole.
Restrukturyzacja i prywatyzacja
Nadal wiele zastrzeżeń budzi przebieg procesów restrukturyzacyjnych i prywatyzacyjnych. Pod lupą NIK znalazła się m.in. prywatyzacja uzdrowisk. Ministerstwo Skarbu Państwa oddaje w prywatne ręce placówki wolniej niż zakładało. Brakuje konsekwentnego działania, choćby na etapie wyboru spółek przeznaczonych do prywatyzacji. Kontrolerzy zwrócili również uwagę, że Minister Zdrowia nie przeanalizował, jak prywatyzacja wpłynie na powszechny dostęp pacjentów do świadczonych usług, choć zobowiązuje go do tego prawo.
Negatywną oceną zakończyła się kontrola procesu restrukturyzacji i prywatyzacji sektora poligrafii. Izba szacuje, że na skutek niegospodarnych działań osób zarządzających zakładami poligraficznymi majątek zakładów został zredukowany o ponad 90 mln złotych. W wyniku trwających latami zaniechań sytuacja skontrolowanych zakładów jest zła - większość stała się nieefektywna i nierentowna.
Zarządzanie majątkiem Skarbu Państwa
Kontrolerzy NIK sprawdzili, jak w latach 2006 - 2008 funkcjonowały regionalne rozgłośnie radiowe. Wyniki audytu nie napawają optymizmem. Roszady personalne w radach nadzorczych kosztowały Polskie Radio miliony złotych. Nowe zarządy powoływano z pominięciem odpowiedniego postępowania kwalifikacyjnego. Nieprzejrzyste procedury przy ubieganiu się o stanowisko uniemożliwiały zachowanie zasady konkurencyjności.
NIK zweryfikowała także, jak wygląda stan techniczny budynków 48 publicznych zakładów opieki zdrowotnej. Okazuje się, że ponad ¾ obiektów jest w złym stanie technicznym, który zagraża przebywającym tam ludziom. Brakuje zabezpieczeń przeciwpożarowych. Większość budynków w momencie kontroli nie była dostosowana do potrzeb osób niepełnosprawnych.
Przytoczone wyżej kontrole to tylko niewielka część audytów przeprowadzonych w ramach kierunku Państwo efektywnie zarządzające zasobami publicznymi. Ich wyniki często zwracają uwagę na pilną potrzebę usprawnień. NIK opisuje źle funkcjonujące w państwie mechanizmy, by mogły zostać naprawione, a efektywność stała się zasadą stale obowiązującą w zarządzaniu zasobami publicznymi.
