Z powodu braku pieniędzy obiekty mostowe w województwie łódzkim są w niedobrym stanie - choć na papierze jest znacznie lepiej. Kontrole i przeglądy mostów przeprowadzają osoby bez uprawnień, a zdarza się, że kontroli tych w ogóle nie ma. W związku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami NIK złożyła aż 11 zawiadomień do organów ścigania i nadzoru budowlanego.
Obiekty mostowe i przepusty to newralgiczne elementy dróg publicznych, niejednokrotnie decydujące o ich przydatności eksploatacyjnej. W dodatku szczególnie narażone są na degradację wskutek:
- oddziaływania środków chemicznych stosowanych do usuwania gołoledzi,
- zanieczyszczenia atmosfery,
- oddziaływania chemikaliów w ściekach poprzemysłowych,
- zamarzania i odmarzania wody zimą,
- stałego wzrostu natężenia ruchu drogowego.
Wg danych GDDKiA za 2018 r. w województwie łódzkim w skali od 0 do 5 żaden obiekt tego typu pozostający pod zarządem władz powiatowych nie osiągnął stanu zadowalającego (4).
Ustawa o drogach publicznych wyszczególnia cztery kategorie dróg: krajowe (zarządzane przez GDDKiA), wojewódzkie (pod zarządem województwa), powiatowe (pod zarządem powiatu) i gminne (zarządzane przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta). Każda jednostka samorządu terytorialnego może wyznaczyć własny wyspecjalizowany zarząd dróg.
Opis grafiki
Liczba obiektów mostowych i przepustów w ciągu dróg zarządzanych przez skontrolowane jednostki.
- Razem: 1290 mostów, 1102 przepustów;
- GDDKiA Odziała w Łodzi: 855 mostów, 661 przepustów;
- ZDW w Łodzi: 154 mosty, 318 przepustów;
- ZDiT w Łodzi: 133 mosty, 56 przepustów;
- ZDP w Łęczycy: 36 mosty, 39 przepustów;
- PZDiT w Łowiczu: 53 mosty, 1 przepust;
- Starostwo Powiatowe w Skierniewicach: 30 mostów, 25 przepustów;
- ZDP w Tomaszowie Mazowieckim: 29 mostów, 2 przepusty;
- Źródło: dane z kontroli NIK.
Najskuteczniejszym zarządcą dróg w regionie był łódzki oddział GDDKiA – blisko 85% obiektów mostowych pod jego zarządem uzyskało ocenę odpowiednią (5) lub zadowalającą (4). Nie da się tego powiedzieć o pozostałych zarządcach – niemal 75% spośród podlegających im 435 obiektów mostowych i przepustów było w stanie niepokojącym (3), niedostatecznym (2) lub przedawaryjnym (1). Najgorzej jest w wypadku zarządców powiatowych – 130 spośród 148 obiektów mostowych (blisko 88%) wymagało pilnych napraw. 3,6% obiektów nie podlegało ocenie z racji toczących się remontów.
Opis grafiki
Oceny wydane obiektom mostowym w ramach przeglądów okresowych.
| Jednostka zarządzająca | Odpowiedni | Zadowalający | Niepokojący | Niedostateczny | Przedawaryjny | Awaryjny | Remonty* |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| GDDKiA Oddział w Łodzi | 11 | 663 | 101 | 33 | brak | brak | 47 |
| ZDW w Łodzi | 8 | 53 | 75 | 17 | 1 | brak | brak |
| ZDiT w Łodzi | brak | 37 | 72 | 20 | 3 | 1 | brak |
| ZDP w Łęczycy | 3 | 4 | 5 | 9 | 15 | brak | brak |
| PZDiT w Łowiczu | brak | 7 | 44 | 1 | 1 | brak | brak |
| Starostwo Powiatowe w Skierniewicach | brak | 2 | 17 | 11 | brak | brak | brak |
| ZDP w Tomaszowie Mazowieckim | brak | 2 | 13 | 13 | 1 | brak | brak |
* 47 obiektów zarządzanych przez GDDKiA Odział w Łodzi nie było poddanych przeglądom z uwagi na prowadzone remonty
Źródło: dane z kontroli NIK.
Najczęstsze usterki obiektów mostowych to: uszkodzenia ustroju nośnego, nieszczelność izolacji ustroju nośnego i uszkodzenia balustrad. Te ostatnie stanowią bezpośrednie zagrożenie dla bezpieczeństwa ruchu. Z kolei ustrój nośny (przęsła, dźwigary, płyty pomostowe) ma często popękany beton, co skutkuje korozją odsłoniętego zbrojenia. Na dłuższą metę grozi to pogorszeniem nośności mostów czy wręcz trwałym ich uszkodzeniem.
W zakresie utrzymania obiektów w należytym stanie technicznym zarówno zarządcy powiatowi, jak i gminni ograniczali działania do najpilniejszych prac interwencyjnych. Wskutek braku środków finansowych zdecydowanie ograniczano prace naprawcze, remontowe i modernizacyjne, niekiedy zaś pieniędzy brakowało nawet na podtrzymanie dotychczasowego stanu technicznego przepraw. W projektach rocznych planów finansowych zarządcy wskazywali kwoty dużo wyższe niż faktycznie później przyznawane. Na inwestycje środków nie zapewniano wcale lub prawie wcale. W rezultacie aż pięć przepraw wyeksploatowano niemal w sposób skrajny. Trzem zarządcom braki finansowe uniemożliwiły też wykonanie zaleceń po kontrolach okresowych z lat 2018–2019.
Zarządcy dróg przeprowadzali wymagane kontrole okresowe (roczne i pięcioletnie) obiektów mostowych – tu niechlubnym wyjątkiem był Zarząd Dróg Powiatowych w Łęczycy (w 2019 r. nie przeprowadził żadnej kontroli). Co do przepustów, kontroli takich nie przeprowadzało aż trzech zarządców. Powiatowy Zarząd Dróg i Transportu w Łowiczu wyznaczył do przeprowadzenia kontroli okresowych stanu technicznego obiektów mostowych i przepustów osobę bez odpowiednich uprawnień budowlanych (co jest wbrew przepisom Prawa budowlanego). Wyniki kontroli okresowych z reguły prawidłowo określały stan techniczny badanych obiektów.
Łódzki Zarząd Dróg Wojewódzkich i łęczycki Zarząd Dróg Powiatowych nie dostosowały organizacji ruchu do pogorszonego stanu technicznego aż 45 obiektów mostowych. Mogło to wpłynąć na ich dalszą degradację i pogorszyć warunki bezpieczeństwa drogowego.
Wskutek nieprecyzyjnych przepisów większość zarządców nie wywiązała się z obowiązków planistycznych dotyczących opracowywania projektów planów rozwoju sieci drogowej oraz projektów planów finansowania budowy, przebudowy, remontu, utrzymania i ochrony dróg oraz drogowych obiektów inżynierskich.
Niemal wszyscy zarządcy (oprócz GDDKiA Oddziału w Łodzi) wadliwie prowadzili ewidencję i sprawozdawczość odnośnie zarządzanych obiektów mostowych i przepustów – nieprawidłowości dotyczą m.in. wykazów (np. rozbieżności co do liczby obiektów w różnych dokumentach), książek oraz kart obiektów, nadawania numerów ewidencyjnych obiektom, prowadzenia i udostępniania map techniczno-eksploatacyjnych dróg oraz ewidencji środków trwałych.
W związku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami NIK skierowała 11 zawiadomień do organów powołanych do ścigania przestępstw lub wykroczeń, z tego:
- sześć zawiadomień w sprawie uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa polegającego na nieujawnieniu lub nierzetelnym prezentowaniu obiektów mostowych i przepustów oraz ich wartości w ewidencjach księgowych,
- zawiadomienie w sprawie przeprowadzania kontroli okresowych obiektów mostowych i przepustów bez stosownych uprawnień budowlanych,
- cztery zawiadomienia w sprawie podejrzenia popełnienia wykroczenia polegającego na nieprzeprowadzaniu kontroli okresowych obiektów mostowych i przepustów lub nieprowadzeniu książek takich obiektów.
Wnioski
Minister Infrastruktury
Wniosek de lege ferenda
Najwyższa Izba Kontroli wnioskuje o podjęcie działań zmierzających do doprecyzowania przepisu art. 20 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz. U. z 2020 poz. 470 ze zm.) poprzez określenie formy i zakresu danych, które powinny zostać ujęte w projektach planów rozwoju sieci drogowej oraz projektach planów finansowania budowy, przebudowy, remontu, utrzymania i ochrony dróg oraz drogowych obiektów inżynierskich.
W art. 20 pkt 1 i 2 ww. ustawy nałożono na zarządców dróg obowiązek opracowywania projektów planów rozwoju sieci drogowej oraz projektów planów finansowania budowy, przebudowy, remontu, utrzymania i ochrony dróg oraz drogowych obiektów inżynierskich. Przepis ten nie określa jednak szczegółowych wymagań co do treści i zakresu opracowania takich planów, nie sprecyzowano, czy dokumenty te mają służyć planowaniu operacyjnemu (np. rocznemu), czy też stanowić element planowania strategicznego (długofalowego). Żaden z kontrolowanych zarządców powiatowych i gminnych nie opracowywał planów rozwoju sieci drogowej, a w zakresie planowania finansowania zadań, o których mowa w pkt 2 powołanego przepisu, ograniczali się do sporządzenia projektów planów służących przygotowaniu rocznych planów finansowych j.s.t. Powodem takiego stanu w głównej mierze był brak wiedzy, w jaki sposób należy sporządzać te dokumenty.
Dlatego przepis w obecnym brzmieniu nie spełnia swojej funkcji i winien być doprecyzowany we wskazanym zakresie.
Na potrzebę wprowadzenia zmian w ustawie o drogach publicznych NIK wskazywała już dwukrotnie. Wniosek o doprecyzowanie przepisu art. 20 pkt 1 i 2 tej ustawy, skierowany był do ministra właściwego do spraw transportu już w 2017 r. i powtórzony w 2021 r. W informacjach o wynikach kontroli przeprowadzonych w ww. latach NIK wskazywała na problemy zarządców dróg związane z opracowywaniem ww. planów, wynikające z braku określenia zawartości oraz zasad sporządzania takiej dokumentacji. Pomimo tych informacji, niepodejmowanie działań w powyższym zakresie Minister każdorazowo uzasadniał brakiem sygnałów świadczących o konieczności doprecyzowania przywołanych przepisów, czy też problemach interpretacyjnych z nimi związanych.
Samorządowe organy odpowiedzialne za finansowanie utrzymania dróg i drogowych obiektów inżynierskich
Ze względu na fakt, iż większość obiektów mostowych, zwłaszcza zarządzanych przez jednostki szczebla powiatowego, znajdowało się w stanie niepokojącym, niedostatecznym lub przedawaryjnym, Najwyższa Izba Kontroli wnioskuje do organów odpowiedzianych za finansowanie zarządców dróg o zapewnienie środków finansowych na zadania związane z utrzymaniem obiektów mostowych i przepustów na poziomie adekwatnym do potrzeb w tym zakresie, z uwzględnieniem możliwości wykorzystania środków zewnętrznych, np. z rezerwy subwencji ogólnej, czy Rządowego Funduszu Rozwoju Dróg.
Mając na uwadze aktualną (trudną) sytuację gospodarczą, Najwyższa Izba Kontroli, w celu właściwego zaspokajania potrzeb wspólnot samorządowych, wnioskuje o rozważnie podjęcia współpracy w ramach istniejących możliwości organizacyjno-prawnych. W ocenie NIK, takie współdziałanie pozwoli na bardziej racjonalne i efektywne wykorzystanie posiadanych zasobów i środków oraz usprawni realizację zadań z zakresu budowy, przebudowy, remontów i utrzymania obiektów mostowych i przepustów, a także pozostałej infrastruktury drogowej, tj. zadań, których nadrzędnym celem jest zachowanie bezpieczeństwa ruchu drogowego.
