NIK skontrolowała organizację i działanie systemu zarządzania nieprawidłowościami w zakresie europejskich funduszy rolnych (Europejski Fundusz Rolniczy Gwarancji oraz Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich) w obszarach: informowania Komisji Europejskiej o nieprawidłowościach w wydatkowaniu środków z tych funduszy oraz obsługi postępowań wyjaśniających przed KE w tych sprawach. W ocenie NIK system funkcjonował sprawnie, a realizacja zadań w skontrolowanych obszarach była zgodna z przepisami unijnymi oraz z zasadą należytego zarządzania finansami.
System informowania Komisji Europejskiej o nieprawidłowościach w wydatkowaniu środków z europejskich funduszy rolnych
Wiodącą rolę w organizowaniu systemu odgrywa KE (OLAF - Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych), która określiła przepisy wykonawcze w tym zakresie, utworzyła i administrowała systemem informatycznym udostępnionym państwom członkowskim oraz która jest odbiorcą przekazywanych informacji. Na poziomie krajowym w realizację zadań w ramach tego procesu są zaangażowane: Ministerstwo Finansów (Departament Ochrony Interesów Finansowych UE zapewniający realizację zadań Pełnomocnika Rządu do Spraw Zwalczania Nieprawidłowości Finansowych na Szkodę Rzeczypospolitej Polskiej lub Unii Europejskiej), agencje płatnicze (Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa oraz Agencja Rynku Rolnego), Biuro Pomocy Technicznej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa (FAPA), a także samorządy województw.
Wymienione instytucje opracowały i wdrożyły niezbędne dokumenty ramowe i procedury wewnętrzne, zapewniły odpowiednią obsadę kadrową do obsługi systemu oraz prawidłowo realizowały zadania wynikające z przepisów UE. Stwierdzone w kontroli niedotrzymywanie terminów zgłoszeń nieprawidłowości do KE (w ponad połowie przypadków), w szczególności przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, nie spowodowało powstania błędów finansowych. Agencja w celu wyeliminowania opóźnień podjęła działania naprawcze.
Według danych KE za 2013 r. raporty nieprawidłowości zgłaszane są przez Polskę średnio 10 miesięcy po wykryciu, podczas gdy wskaźnik terminowości raportowania nieprawidłowości przez wszystkie państwa członkowskie w ramach Wspólnej Polityki Rolnej wynosił 20 miesięcy.
W latach 2010-2015 (tj. do 11 czerwca) Polska zgłosiła do Komisji Europejskiej 1.180 nieprawidłowości, na łączną kwotę 96,2 mln euro. Z dostępnych danych wynika, że zdecydowanie częściej popełniały nieprawidłowości osoby fizyczne - 789 przypadków (czyli 67 proc.), podczas gdy osoby prawne - 391 przypadków (czyli 33 proc.). Najliczniejszą grupę ze względu na typ nieprawidłowości stanowiły nieprawdziwe zgłoszenia dotyczące produktów, projektów lub gruntu. Zdecydowaną większość przypadków nieprawidłowości (ok. 95 proc.) zgłosiła Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.
NIK zwraca jednak uwagę, że dostęp agencji płatniczych do bazy danych systemu informatycznego (uruchomionego przez KE w celu umożliwienia państwom członkowskim wywiązywania się z obowiązku informowania o nieprawidłowościach) był ograniczony do zakresu ich właściwości. To wykluczało możliwości uzyskiwania informacji wprowadzonych przez inne jednostki.
Izba zauważa również, że Ministerstwo Finansów od 2011 r. zrezygnowało z przygotowywania okresowych zbiorczych informacji dotyczących nieprawidłowości zgłoszonych do Komisji Europejskiej. Tymczasem opracowania stanowiły źródło informacji o występujących zjawiskach i trendach dotyczących ujawnionych nieprawidłowości w wydatkowaniu środków, w których administrowaniu agencje nie brały udziału.
Dlatego NIK skierowała wniosek do Pełnomocnika Rządu do Spraw Zwalczania Nieprawidłowości Finansowych na Szkodę Rzeczypospolitej Polskiej lub Unii Europejskiej o wdrożenie instrumentów zapewniających agencjom płatniczym pełny zakres informacji o nieprawidłowościach w wydatkowaniu europejskich funduszy rolnych zgłaszanych do Komisji Europejskiej.
System obsługi postępowań wyjaśniających przed Komisją Europejską w ramach Wspólnej Polityki Rolnej
W latach 2004-2015 (I połowa) przeprowadzono łącznie 80 postępowań wyjaśniających przed Komisją Europejską. Postępowania prowadzone przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi we współpracy z agencjami płatniczymi były realizowane zgodnie z przepisami UE i wyczerpano wszystkie możliwości negocjacji wynikające z tych przepisów.
W powyższych 80 przypadkach Komisja zaproponowała wstępnie wyłączenie z finansowania UE kwoty 2.559,7 mln zł. Ostatecznie po przeprowadzonych postępowaniach wyjaśniających wydała decyzje o wyłączeniu 1.139,4 mln zł. W odniesieniu do kwoty 1.037,1 mln zł trwają postępowania wyjaśniające.
Zamknięto w sumie 44 postępowania. KE wyłączyła wydatki z finansowania w 21 przypadkach, a w pozostałych nie ustaliła jeszcze wysokości korekty lub też postępowania są niezakończone.
Izba stwierdza, iż w efekcie prowadzonych przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi we współpracy z agencjami płatniczymi, postępowań wyjaśniających przed KE w ramach Wspólnej Polityki Rolnej w latach 2004-2015 (I połowa), Polska uniknęła - w stosunku do pierwotnie proponowanego przez Komisję - wyłączenia z finansowania unijnego wydatków na kwotę blisko 383,2 mln zł, tj. około 15 procent.
Kwota wyłączeń wydatków UE dla Polski wynikająca z decyzji KE stanowiła 0,82% środków unijnych otrzymanych w latach 2004-2013. Dla porównania - według danych Komisji - w okresie programowania 2000-2013 w odniesieniu do Europejskiego Funduszu Rolnego Gwarancji (EFRG) kwota nałożonych korekt w stosunku do płatności otrzymanych z budżetu UE wyniosła w odniesieniu do np. Grecji - 6,1% ; Włoch -2,6%; Francji -1,8%; Wielkiej Brytanii - 1,7%; Hiszpanii - 1,7%; Polski - 0,5%; Niemiec - 0,2%.
