NIK o smogu alarmowała od 2000 roku

Zanieczyszczenie powietrza jest tematem, który NIK podejmowała w swoich kontrolach na przestrzeni kilkunastu lat. W związku z faktem, że jakość powietrza w Polsce nie uległa w ostatnich latach poprawie, a mając świadomość wagi tego problemu, sprawdziliśmy w 2016 roku czy działania dla poprawy stanu powietrza poprzez eliminację niskiej emisji z kotłowni przydomowych i gminnych przyniosły efekty. Działania gmin w sprawie niskiej emisji oceniliśmy jako nieskuteczne. To wynika przede wszystkim z niewystarczającego tempa i skali działań podejmowanych przez te jednostki. Nie mówimy, że ich nie było, ale były one nieefektywne
- mówi prezes NIK, Krzysztof Kwiatkowski.

Już w roku 2000 NIK przedstawiła wyniki kontroli realizacji zadań w zakresie ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem, która wykazała, że pomimo poprawy w zakresie zmniejszenia emisji zanieczyszczeń do atmosfery, podejmowane działania dla ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem wciąż jeszcze nie były wystarczające oraz nie zapewniały zdecydowanych zmian stanu jakości powietrza w kraju. Wyniki kontroli wskazywały, że dla osiągnięcia celów w zakresie ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem, konieczne będzie podjęcie działań, które Izba szczegółowo zawarła we wnioskach pokontrolnych skierowanych do wszystkich organów kontrolowanych.

NIK wnioskowała do ówczesnego:

• Ministra Środowiska o przyspieszenie w określeniu norm jakościowych spalanych paliw.
• Ministra Gospodarki o rozważenie podjęcia wspólnie z Ministrem Środowiska systemowych działań dla zahamowania spadkowych tendencji finansowania inwestycji na rzecz zmniejszenia emisji zanieczyszczeń do atmosfery.
• Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej o podjęcie działania na rzecz dalszego ograniczania emisji zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego ze środków transportowych.
• Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki o:
  • zorganizowanie nadzoru nad wypełnianiem przez podmioty koncesjonowane warunków i postanowień zawartych w koncesjach.
  • rozważenie prowadzenia bieżącego monitorowania realizacji udzielonych koncesji z uwzględnieniem problematyki związanej z ochroną powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniem.
• Głównego Inspektora Ochrony Środowiska o rozszerzenie kontroli i nadzoru nad pełną realizacją zadań wynikających z decyzji o dopuszczalnym wprowadzaniu zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego, a także terminową i pełną realizacją zarządzeń pokontrolnych.
• Prezesa Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz prezesów wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki o:
  • Wypracowanie hierarchii zaspokojenia potrzeb w zakresie udzielania pomocy finansowej na zadania związane z ochroną powietrza tak co do zakładów decydujących o czystości powietrza atmosferycznego jak i regionów podlegających ochronie.
  • Stworzenie listy przedsięwzięć priorytetowych dla ochrony atmosfery przed emisją zanieczyszczeń.
  • Zwiększenie nadzoru nad realizacją umów pomocy i ich bieżące rozliczanie pod względem uzyskanego efektu ekologicznego.

W informacji o wynikach kontroli z lipca 2000 r., w ocenie NIK również Wojewodowie, Marszałkowie Województw i Starostowie powinni:

• Rozważyć celowość opracowania wieloletniego programu działań na rzecz ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem oraz wykorzystania lokalnych niekonwencjonalnych źródeł energii.
• Uwzględnić problematykę ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem we wszystkich programach rozwoju sektorów i branż w regionach.
• Dążyć do rozszerzenia bieżącego nadzoru nad realizacją zadań w ochronie powietrza z wykorzystaniem istniejącego systemu monitoringu.

NIK w 2014 roku wskazywała, że Polska od lat ma najbardziej zanieczyszczone powietrze w Unii Europejskiej. W wielu miastach stężenie toksycznych i rakotwórczych substancji  wielokrotnie przekraczało dopuszczalne normy (co obserwujemy również obecnie). Izba oceniła wówczas, że mimo iż miasta wydawały olbrzymie sumy na walkę z zanieczyszczeniami powietrza, jego jakość poprawiła się tylko nieznacznie. NIK zwróciła wówczas uwagę, że w jej ocenie Ministerstwo Środowiska, w porozumieniu z Ministerstwem Gospodarki, powinny określić i ustanowić standardy emisyjne dla nowych kotłów węglowych małej mocy wykorzystywanych w gospodarstwach domowych oraz określić minimalne wymagania jakościowe dla paliw stałych (m.in. węgla). NIK wskazała wtedy także, że Ministerstwo Środowiska powinno przyśpieszyć prace nad opracowaniem krajowego programu ochrony powietrza. Podkreśliła także wagę dokładnego określenia w nim wskaźników realizacji Programów ochrony powietrza, żeby na bieżąco można było monitorować działania samorządów w tym zakresie.

Więcej informacji na temat wyników kontroli opublikowanej w 2014 r.: NIK o ochronie powietrza przed zanieczyszczeniami

Opublikowana w ostatnich dniach kontrola pokazała natomiast, że skontrolowane gminy nieskutecznie działały na rzecz ograniczania niskiej emisji z kotłowni przydomowych i gminnych. Przedsięwzięcia podejmowane w tym zakresie były zbyt powolne, a ich skala ograniczona. NIK podkreśliła jednocześnie, że zanieczyszczenie powietrza spowodowane niską emisją ma charakter ponadlokalny i ponadregionalny, dlatego rozwiązanie problemu przekracza możliwości samorządów i wymaga rozwiązań systemowych w skali kraju. NIK zwróciła uwagę na konieczność podjęcia działań przez Ministra Środowiska i Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w celu ujednolicenia stanowisk w zakresie interpretacji art. 379 ust. 3 pkt 1 POŚ, tak aby możliwe było przeprowadzanie przez samorządy skutecznych czynności kontrolnych, mających na celu przeciwdziałanie niskiej emisji, w tym zapobieganie spalaniu odpadów w instalacjach grzewczych.

Więcej informacji na temat wyników kontroli opublikowanej w 2017 r.: NIK o ograniczaniu niskiej emisji z kotłowni przydomowych i gminnych w województwie śląskim

Izba przedstawia opinii publicznej wyniki przeprowadzonych postępowań kontrolnych, ale również dzieli się spostrzeżeniami ekspertów, będących uczestnikami paneli dyskusyjnych organizowanych przez NIK. Debaty poświęcone są tematom związanym m.in. z ochroną środowiska. W 2015 roku Izba zorganizowała na przykład spotkanie poświęcone dostosowaniu działalności polskiego przemysłu do wymogów pakietu energetyczno-klimatycznego w warunkach konkurencji, podczas którego poruszono kwestię szans i zagrożeń wynikających z polityki energetyczno-klimatycznej UE (więcej na stronie: Pakiet klimatyczno-energetyczny - szansa i zagrożenie [panel ekspertów]).