Kończy się realizacja Szwajcarsko - Polskiego Programu Współpracy. Tylko do połowy czerwca można wydatkować środki ze szwajcarskiego programu pomocowego, który rozdzielono pomiędzy dziesięć państw w celu zmniejszenia różnic gospodarczych i społecznych w rozszerzonej Unii Europejskiej. W jego ramach Polska otrzyma pomoc finansową w wysokości 489 milionów franków szwajcarskich, co stanowi aż 49 proc. całkowitej puli szwajcarskich środków. W całym Polsko - Szwajcarsko Programie Współpracy beneficjenci otrzymywali średnio dofinansowanie w wysokości ok. 85 proc. kosztów realizowanych projektów, choć zdarzały się i takie sfinansowane ze szwajcarskich funduszy w ok. 90 proc.
Szwajcarsko - Polski Program Współpracy przewiduje dofinansowanie przedsięwzięć i inwestycji w podziale na pięć obszarów tematycznych. NIK skontrolowała inwestycje z zakresu środowiska i infrastruktury. Pochłonęły one najwięcej, bo ponad 40 proc. przyznanej Polsce pomocy. Izba zbadała realizację 10 z 23 projektów z tego obszaru.
Krajową Instytucją Koordynującą odpowiedzialną za zarządzanie i wydatkowanie szwajcarskich środków jest Ministerstwo Rozwoju. W kontrolowanych przez NIK obszarze Środowisko i Infrastruktura Ministerstwo wybrało Centrum Projektów Polska Cyfrowa, jako instytucję pośredniczącą, zajmującą się od strony technicznej obsługą projektów. Centrum m.in. oceniało je, podpisywało umowy i nadzorowało ich realizację. NIK ocenia, że zarówno Ministerstwo Rozwoju jak i Centrum Projektów Polska Cyfrowa prawidłowo oraz rzetelnie wdrażały, zarządzały i nadzorowały wykorzystanie środków szwajcarskich.
Większość szwajcarskich funduszy, z kontrolowanego przez NIK obszaru, trafiło do jednostek samorządu terytorialnego. Ich działania także zostały pozytywnie przez Izbę ocenione. Samorządy podejmowały rzetelne i zgodne z umowami działania w celu prawidłowej realizacji projektów.
NIK zauważa, że duża część z objętych kontrolą funduszy trafiła bezpośrednio do odbiorców. Na przykład z 10 kontrolowanych projektów na terenie Województwa Lubelskiego i Województwa Małopolskiego za szwajcarskie fundusze zrealizowano dwa projekty związane z gospodarowaniem azbestem. W ich ramach, do czasu zakończenia kontroli, usunięto łącznie ponad 100 tys. ton azbestu z ponad 34 tys. budynków mieszkalnych, w tym z blisko 1300 budynków osób najuboższych, którym ze środków Szwajcarsko - Polskiego Programu Współpracy sfinansowano lub dofinansowano koszt nowych dachów. Do czasu zakończenia kontroli zneutralizowano 70 891 ton azbestu.
Z 10 projektów skontrolowanych przez NIK, cztery związane były z instalacją systemów energii odnawialnej. W wyniku ich realizacji, do czasu zakończenia kontroli, m.in. zainstalowano systemy solarne na 13 621 budynkach mieszkalnych oraz na 52 budynkach użyteczności publicznej np. szpitalach.
NIK zwraca uwagę, że ze względu na wzrost kursu franka szwajcarskiego, w ramach SPPW były do wykorzystania dodatkowe środki. Zdaniem Izby kontrolowane jednostki samorządu terytorialnego doskonale sobie z tym poradziły, w odpowiedni sposób i za zgodą strony szwajcarskiej modyfikując programy i umowy oraz rozszerzając inwestycje tak, aby wszystkie fundusze mogły zostać wykorzystane. Dodatkowe środki spowodowały, że w wielu przypadkach zrealizowano znacznie więcej niż pierwotnie zakładano. Na przykład Gmina Legionowo za środki powstałe w wyniku wyższego kursu franka szwajcarskiego oprócz dworca kolejowego wybudowała także dwupoziomowy garaż naziemny.
Szwajcarsko - Polski Program Współpracy jest w ostatniej fazie realizacji. Zgodnie z umową środki mogą być wydatkowane do 14 czerwca 2017 r. NIK zwraca uwagę, że do wykorzystania pozostają jeszcze znaczące kwoty (na dzień 31 grudnia 2016 r. ponad 59 mln CHF, co stanowi 13 proc. przyznanej Polsce pomocy). W związku z tym konieczne jest zintensyfikowanie działań zarówno po stronie jednostek samorządu terytorialnego i innych beneficjentów, jak i instytucji odpowiedzialnych za zarządzanie programem (Ministerstwa Rozwoju i m.in. Centrum Projektów Polska Cyfrowa ), tak aby efektywnie wykorzystać wszystkie dostępne środki i sprawnie rozliczyć całość otrzymanej pomocy.
