Delegatura NIK w Gdańsku realizowała kontrolę „Wykorzystanie w województwie pomorskim środków z Funduszu rozwoju przewozów autobusowych o charakterze użyteczności publicznej”. W ocenie NIK efekty osiągnięte przez kontrolowane gminy i powiaty w wyniku wykorzystania środków z Funduszu rozwoju przewozów autobusowych świadczą o skuteczności tej formy wspierania samorządu terytorialnego. W gminach i powiatach objętych kontrolą zwiększyła się liczba linii komunikacyjnych, łączna ich długość, a także częstotliwość połączeń. Dzięki temu ograniczono wykluczenie komunikacyjne mieszkańców terenów wiejskich na obszarze kontrolowanych jednostek samorządu terytorialnego. Jednakże pomimo osiągnięcia powyższych efektów, realizacja zadań w zakresie wykorzystania środków z tego Funduszu, nie zawsze przebiegała prawidłowo.
Zasady dofinansowania organizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego przewozów autobusowych określono w ustawie z dnia 16 maja 2019 r. o Funduszu rozwoju przewozów autobusowych o charakterze użyteczności publicznej. Do tego czasu samorządy we własnym zakresie finansowały połączenia autobusowe, dla których były organizatorem.
Kontrolę przeprowadzono w okresie od 26 sierpnia do 22 grudnia 2021 r. w: Pomorskim Urzędzie Wojewódzkim w Gdańsku, powiatach starogardzkim i wejherowskim oraz gminach Tczew i Dzierzgoń. Została podjęta z inicjatywy NIK Delegatury w Gdańsku, w związku z brakiem zapewnienia wystarczającej dostępności autobusowego publicznego transportu zbiorowego dla mieszkańców obszarów wiejskich (białe plamy transportowe na mapie komunikacyjnej województwa pomorskiego) oraz wejściem w życie powyższej ustawy.
W latach 2019-2021 do Urzędu Wojewódzkiego wpłynęło łącznie 67 wniosków jednostek samorządu terytorialnego o zawarcie z Wojewodą umowy w sprawie objęcia przewozów autobusowych dopłatą z Funduszu. Z tych wniosków, 66 rozpatrzono pozytywnie, a jeden pozostawiono bez rozpatrzenia, ze względu, iż wpłynął po terminie. Na wnioski samorządów Wojewoda przekazał im środki Funduszu w wysokości: 1,3 mln zł w 2019 r., 24,1 mln zł w 2020 r. i 46,1 mln zł w 2021 r.
Stwierdzono przy tym, że w Urzędzie Wojewódzkim: nierzetelnie zweryfikowano 11 wniosków o wypłatę środków (34,4% badanych) złożonych przez jeden z powiatów. Rozpatrzono wniosek gminy o dopłatę złożony z opóźnieniem i wypłacono środki z Funduszu w wysokości 23,4 tys. zł, co było niezgodne z ustawą o Funduszu. W pięciu przypadkach (15,6% badanych wniosków) dopłaty ze środków Funduszu przekazano samorządom z przekroczeniem umownego terminu. Ponadto pięć z dziewięciu wniosków Wojewody o przekazanie środków na realizację dopłat dla jednostek złożono do Ministerstwa Infrastruktury w terminie niezgodnym z porozumieniem zawartym z Ministrem. Nie przekazano również do Ministerstwa pięciu sprawozdań kwartalnych z realizacji zadań oraz po ustawowym terminie przekazano Ministrowi sprawozdanie roczne z realizacji zadań Wojewody w ramach Funduszu.
NIK zauważa, że dzięki przekazanym środkom z Funduszu w trzech jednostkach samorządu terytorialnego zwiększono, w odniesieniu do okresu poprzedzającego wejście w życie ustawy o Funduszu, liczbę linii autobusowych, ich długość oraz liczbę zatrzymań autobusów na przystankach komunikacyjnych, a w czwartej jednostce, która wcześniej nie organizowała przewozów autobusowych, utworzono cztery nowe linie komunikacyjne. Dzięki powyższym działaniom powstały 63 linie autobusowe, których łączna długość wyniosła 1 877,8 km. Wzrosła również liczba zatrzymań autobusów na przystankach ogółem o 1 864.
Ustalono, że dwie jednostki w kwartalnych wnioskach o wypłatę środków z Funduszu podały nieprawidłowe dane, w wyniku czego otrzymały środki w wysokości wyższej od należnej o 319,4 tys. zł. Dwie jednostki nie prowadziły analiz realizacji zaspokajania potrzeb przewozowych wynikających z wykonywania przewozów autobusowych. Trzy jednostki nie przekazały lub przekazały po terminie Marszałkowi Województwa Pomorskiego roczne informacje dotyczące publicznego transportu zbiorowego. W dwóch jednostkach nie nałożono również kary pieniężnej w wysokości 1 000 zł na operatora, który nie złożył do urzędu gminy czy starostwa informacji o liczbie skarg i reklamacji złożonych przez pasażerów.
Po kontroli sformułowano 16 wniosków pokontrolnych (15 z nich dotychczas zostało zrealizowanych). W wyniku ich wykonania m.in. Wojewoda dokonał ponownego rozliczenia środków Funduszu przekazanych jednemu z samorządów, a jednostka, która otrzymała środki w wysokości wyższej od należnej, zwróciła Wojewodzie kwotę dopłat, wraz z odsetkami, w wysokości 344,2 tys. zł.
W związku z wynikami kontroli skierowano jedno zawiadomienie o naruszeniu dyscypliny finansów publicznych.
