NIK o Łódzkiej Kolei Aglomeracyjnej

Zakończony w grudniu 2015 roku I etap budowy systemu Łódzkiej Kolei Aglomeracyjnej poprawił stan skomunikowania i jakości przewozów w regionie aglomeracji łódzkiej. Nie wszystkie zakładane cele udało się osiągnąć, jednak pozytywne efekty są widoczne. W ramach projektu dla aglomeracji łódzkiej zakupiono 20 nowych pociągów elektrycznych, wyposażonych w dodatkowe wysuwane stopnie ułatwiające wejście do pojazdu, system klimatyzacji, interkom umożliwiający wezwanie obsługi oraz biletomaty. Wybudowano także zaplecze techniczne do obsługi tego taboru. W zakładanych terminach wybudowano i przebudowano łącznie 17 stacji i przystanków kolejowych, wyposażonych w ochronne wiaty, oświetlenie i systemy dla osób niepełnosprawnych. W ramach projektu ŁKA zrewitalizowano także 12 km odcinek linii kolejowej na trasie Łódź Widzew - Zgierz.

I etap budowy Łódzkiej Kolei Aglomeracyjnej pochłonął ok. 531 mln zł, z czego 72 proc. to wartość zakupionego taboru kolejowego. Przyznane środki finansowe na realizację zadań kontrolowane podmioty wydatkowały zgodnie z przeznaczeniem. W 2015 r. ŁKA przewiozła ok. 1,6 mln pasażerów.

Pomimo wyraźnej poprawy przewozów w regionie, nie wszystkie cele zakładane w ramach projektu Łódzkiej Kolei Aglomeracyjnej zostały w pełni osiągnięte, a zakres wykonanych prac nie był kompletny w stosunku do oczekiwań. Dokumenty planistyczne zakładały, że celami inwestycji dotyczącej budowy i przebudowy stacji i przystanków kolejowych na trasach Kolei będą w szczególności poprawa jakości świadczenia usług, wzrost komfortu i bezpieczeństwa podróżowania oraz poprawa dostępności do centrów miast (również jej dostępność dla osób niepełnosprawnych), pełna integracja z komunikacją miejską oraz wzrost komfortu i bezpieczeństwa podróżowania.

Tymczasem z ustaleń kontroli wynika, że nie w pełni poprawiła się jakość usług związanych z przewozem pasażerskim w regionie łódzkim. Niektóre inwestycje realizowane w ramach budowy systemu ŁKA polegały jedynie na odtworzeniu istniejącej już infrastruktury kolejowej i nie uwzględniano w nich nowych tzw. prac „okołokolejowych”, np. przystanków komunikacji miejskiej w bezpośrednim sąsiedztwie obiektów kolejowych, czy parkingów samochodowych dla pasażerów kolei. W ocenie NIK wciąż na oczekiwanym poziomie nie funkcjonują: Wspólny Bilet Aglomeracyjny (przede wszystkim z powodu braku porozumienia przewoźników) oraz węzły przesiadkowe. Poprawy wymaga także częstotliwość kursowania pociągów.

Uzyskana częstotliwość kursowania pociągów Łódzkiej Kolei Aglomeracyjnej nie odpowiada jeszcze potrzebom podróżnych i wymaga zwielokrotnienia. Oferowana obecnie częstotliwość kursowania pociągów, w której przerwy pomiędzy poszczególnymi przejazdami sięgają nawet dwóch godzin nie jest jeszcze na miarę aglomeracji.  

Tylko częściowo udało się także osiągnąć skomunikowanie przystanków kolejowych Łódzkiej Kolei Aglomeracyjnej z innymi środkami transportu publicznego. Ustalenia kontroli wskazują, że w niektórych lokalizacjach odległość obiektów dworcowych od przystanków komunikacji miejskiej była istotnie niewielka i zachęcała do przesiadek (np. 160 m - Łódź Arturówek). Jednocześnie były też jednak miejsca, w których  pasażerowie musieli przejść nawet ponad kilometr, aby się przesiąść (np. Witonia). Nie wszędzie zapewniono też dowóz podróżnych do miejsc przesiadkowych przy stacjach i przystankach kolejowych. Na terenie czterech gmin: Stare Grudze, Witonia, Domaniewice, Koluszki nie prowadzono bezpośredniego transportu zbiorowego oraz dowozu osób do stacji PKP.

Wprawdzie prace wynikające z zawartych kontraktów realizowano w pełnym wymiarze rzeczowym, jednak niektórych budowanych i przebudowywanych stacji i przystanków kolejowych nie wyposażono w istotne elementy zwiększające komfort i bezpieczeństwo podróżnych. Nie zapewniono np. monitoringu wizyjnego i/lub ochrony fizycznej obszarów przystanków kolejowych (za wyjątkiem stacji kolejowych w Głownie i w Strykowie) często zlokalizowanych w miejscach odosobnionych. Na wielu stacjach nie zainstalowano tablic ani megafonów/urządzeń informujących o przyjazdach, odjazdach i opóźnieniach pociągów. W bezpośrednim sąsiedztwie niektórych stacji kolejowych nie wybudowano parkingów samochodowych dla pasażerów, którzy chcieliby skorzystać z transportu łączonego.

Skrajnym przypadkiem niekompletnej inwestycji jest budowa przejścia przez torowisko przy dworcu kolejowym Łódź Widzew. Inwestycja ta była prowadzona równolegle do projektu ŁKA. Ustalenia kontroli wskazują, że pomimo szeroko zakrojonych prac poważny problem braku bezpośredniego dostępu do dworca kolejowego Łódź Widzew dla pasażerów mieszkających po północnej stronie tego szlaku kolejowego nie został zlikwidowany. Wybudowany tunel podziemny jest zbyt krótki i nie przebiega na drugą stronę torów. NIK zwraca uwagę, że obecny stan inwestycji niesie ryzyko przechodzenia pasażerów bezpośrednio przez torowisko w miejscach niedozwolonych, co bez wątpienia zagraża  bezpieczeństwu ich zdrowia i życia.

Pasażerowie mieli możliwość oceny, w formie ankiety internetowej, funkcjonowania systemu Łódzkiej Kolei Aglomeracyjnej. Większość respondentów wyraziła pozytywną opinię o ŁKA. Uwagi zgłoszone przez ankietowanych dotyczyły głównie sprawy podróżowania pociągami różnych przewoźników (33,5 proc.) oraz problemów z honorowaniem Wspólnego Biletu Aglomeracyjnego w pociągach różnych przewoźników (22,3 proc.). Największym mankamentem Łódzkiej Kolei Aglomeracyjnej według podróżnych była niska częstotliwość kursowania pociągów. Jako niedogodność wskazało ją blisko 54 proc. ankietowanych.

Podróżni wysoko ocenili komfort podróżowania ŁKA. Niemal wszyscy (95 proc.) zadowoleni byli z punktualności pociągów oraz z dostosowania składów i peronów do potrzeb osób niepełnosprawnych (91 proc.). Jednocześnie pasażerowie zwrócili uwagę na przepełnienie pociągów (48 proc.), problemy z dostępem do internetu podczas podróży (40 proc.). Co trzeci pasażer wskazał też, że przestrzeń na rowery, duży bagaż i wózki dziecięce jest niewystarczająca.

Zdaniem podróżnych przystanki kolejowe zostały należycie wyposażone w drogi dojazdowe (niemal 80 proc.) i chodniki (82,4 proc.). Natomiast blisko 35 proc. pasażerów ŁKA uznało, że niewystarczająca jest dostępność parkingów oraz przystanków komunikacji miejskiej w pobliżu stacji. Problemem był również dojazd komunikacją miejską do dworców/przystanków kolejowych.

Uwagi i wnioski NIK

Idea powstania i rozwoju systemu ŁKA - poprawiającego skomunikowanie aglomeracji - była w ocenie Najwyższej Izby Kontroli ekonomicznie i społecznie uzasadniona, niemniej jednak ciężar finansowy związany z zapewnieniem rozwoju i funkcjonowania oraz długoterminowego finansowania tego systemu przewozów, niesie ryzyko dla spójności i efektywności wdrażania idei Łódzkiej Kolei Aglomeracyjnej, szczególnie pod względem liczby i częstotliwości kursowania pociągów.

Ustalenia Najwyższej Izby Kontroli wskazują na brak stabilnego, wieloletniego systemu finansowania zarówno w zakresie inwestycji rozwojowych, jak i bieżącego funkcjonowania przewozów,  gdyż organizacja pasażerskich przewozów kolejowych jest zadaniem wymagającym stałych nakładów finansowych na bardzo wysokim poziomie oraz ciągłego doskonalenia systemu transportu.

Przykładem dobrej praktyki mogą być działania promocyjne podejmowane przez Spółkę Łódzka Kolej Aglomeracyjna, zachęcające pasażerów do częstszego korzystania z pociągów aglomeracyjnych. Teatry, muzea, baseny, jak również wybrane puby, restauracje i hotele oferują zniżki posiadaczom biletów. Możliwe jest również korzystanie z komunikacji miejskiej w Łodzi i Warszawie.

Dostrzegając wszystkie pozytywne strony projektu NIK zwraca uwagę, że aby Łódzka Kolei Aglomeracyjna tworzyła alternatywę dla transportu indywidualnego, niezbędny jest jej całościowy rozwój. Sukces Łódzkiej Kolei, która w założeniach ma spełniać rolę kolei miejskiej, zależeć więc będzie od tego, jak szybko i wygodnie będzie można dojechać na stację, czy pociągi będą punktualne, a przesiadki łatwe. Spójna, kompleksowa i skonkretyzowana wizja rozwoju całego systemu kolei aglomeracyjnej w regionie jest więc w tym kontekście szczególnie istotna.

Niezależnie od odrębnych wniosków, których adresatami są Marszałek Województwa Łódzkiego, Prezes Spółki Łódzka Kolej Aglomeracyjna Sp. z o.o. i Prezes PKP Polskie Linie Kolejowe S.A., NIK uznaje za niezbędne wypracowanie przez te podmioty wspólnych działań polegających na wspieraniu integracji aglomeracyjnych przewozów kolejowych z innymi systemami transportu (tworzenie węzłów intermodalnych) oraz integracji biletowej w ramach Wspólnego Biletu Aglomeracyjnego, a także działań mających na celu poprawę dostępności do miast regionu łódzkiego.