Sprawy związane z zapobieganiem bezdomności zwierząt od kilku lat są przedmiotem zainteresowania Najwyższej Izby Kontroli. Na kolejnym już posiedzeniu działającej przy Prezesie NIK Rady do Spraw Wspierania Działań na Rzecz Ochrony Zwierząt Prezes przedstawił stanowisko Izby dot. możliwości podejmowania przez gminy uchwał o dofinansowaniu sterylizacji/kastracji psów i kotów posiadających właścicieli. Jest to jeden z wniosków de lege ferenda sformułowany w oparciu o ustalenia najnowszej kontroli NIK, sprawdzającej, czy podejmowane przez samorządy działania na rzecz ograniczenia bezdomności zwierząt są skuteczne. Raport pokontrolny w tej sprawie zostanie opublikowany w najbliższym czasie.
Sterylizacja zwierząt
NIK wskazuje na potrzebę wyraźnego wpisania do ustawy o ochronie zwierząt możliwości całkowitego lub częściowego finansowania przez gminy kastracji/sterylizacji psów i kotów, przy pełnym poszanowaniu praw właścicieli tych zwierząt. Sterylizacja zwierząt jest jednym z najistotniejszych sposobów zapobiegania bezdomności zwierząt. Ograniczenie liczby bezdomnych zwierząt poprawi ich dobrostan, a także bezpieczeństwo obywateli. Przekłada się także na oszczędności w budżetach gmin, ponieważ mniejsza liczba zwierząt bezdomnych umożliwia zmniejszenie rozmiarów i liczby prowadzonych przez gminy schronisk, a co za tym idzie przeznaczanych na nie wydatków.
Dotychczasowa praktyka poszczególnych gmin w tym zakresie jest niejednolita. Tylko niektóre samorządy zachęcają właścicieli do sterylizacji zwierząt, dofinansowując takie zabiegi. Inne wskazują, że gminy mogą finansować kastrację bądź sterylizację, ale tylko i wyłącznie w odniesieniu do zwierząt bezdomnych, umieszczonych w schroniskach.
Tymczasem NIK w ramach już obowiązujących przepisów widzi możliwość podejmowania przez gminy uchwał o dofinansowaniu sterylizacji oraz kastracji także takich zwierząt, które posiadają właścicieli. Działanie to prowadzi bowiem wprost do zapobiegania bezdomności zwierząt, a zapobieganie bezdomności zwierząt, podobnie jak i konieczność zapewnienia czystości i porządku, jest zadaniem własnym gminy. Natomiast nałożone na gminę przedmiotowe zadanie polegające na zapobieganiu bezdomności zwierząt należy rozumieć sensu largo. Gmina jest zobowiązana do realizacji nałożonego na nią zadania, w związku z czym nie można odmówić jej prawa wyboru sposobu realizacji tego zadania w ramach przepisów prawa. Nie oznacza to jednak, zdaniem NIK, iż gmina nie może realizować zadania zapobiegania bezdomności zwierząt w inny sposób niż poprzez wykonywanie zadań określonych w programie opieki nad zwierzętami bezdomnymi oraz zapobiegania bezdomności zwierząt.
Dofinansowywanie przez gminy dobrowolnej sterylizacji zwierząt posiadających właścicieli w ocenie NIK może być istotnym elementem zapobiegania bezdomności zwierząt. Działanie takie w pewnej perspektywie czasowej przyczyni się bowiem do zmniejszenia wysokości środków wydatkowanych przez samorządy na zapobieganie bezdomności, m.in. dzięki ograniczeniu populacji bezdomnych psów i kotów. NIK wyraźnie podkreśla przy tym, że w żadnym wypadku działania takie nie mogą naruszać prawa własności, a korzystanie przez właściciela zwierzęcia z finansowanej przez gminę kastracji/sterylizacji musi być dobrowolne.
Najwyższa Izba Kontroli od wielu lat interesuje się problemem opieki nad bezdomnymi zwierzętami. Przy Prezesie Najwyższej Izby Kontroli działa Rada do Spraw Wspierania Działań na Rzecz Ochrony Zwierząt. W jej skład, obok kontrolerów z NIK, wchodzą także eksperci zajmujący się problematyką opieki nad zwierzętami oraz przedstawiciele organizacji pozarządowych. Rada ma formułę otwartą, są do niej zapraszane kolejne osoby i organizacje, którym bliska jest tematyka ochrony zwierząt.
Problem bezdomnych zwierząt rozwiązywany powinien być przez gminy w dwóch płaszczyznach: przede wszystkim w obszarze zapobiegania bezdomności (sterylizacja, adopcja, uśmiercanie ślepych miotów), a także (jako etap tymczasowy) zapewniania opieki zwierzętom.
W kolejnych raportach pokontrolnych dot. problematyki bezdomności zwierząt w Polsce NIK wielokrotnie wskazywała na konieczne zmiany w prawie. Formułowane przez NIK wnioski wskazywały m.in., że wyłapywanie powinno być tylko pierwszym etapem w procesie zapewnienia zwierzętom opieki. Następstwem odłowienia powinno być umieszczenie bezdomnego zwierzęcia w spełniającym normy schronisku, a kolejnym - przeprowadzenie adopcji.
