Kontrola wykonania budżetu państwa jest najważniejszą kontrolą przeprowadzaną corocznie przez NIK. W jej efekcie powstaną dwa dokumenty. Pierwszym będzie szczegółowa analiza realizacji założeń polityki pieniężnej państwa. W drugim znajdzie się opinia NIK w sprawie udzielenia absolutorium dla Rady Ministrów za wykonanie budżetu. Prezes NIK przedstawi latem oba dokumenty na plenarnym posiedzeniu Sejmu RP.
Kogo kontroluje NIK?
Izba kontroluje wszystkie instytucje, które korzystają z publicznych pieniędzy, jest ich niemal 400. Kontroli podlegają także fundusze celowe, których plany finansowe ujęte są w ustawie budżetowej, Narodowy Bank Polski (w zakresie obsługi budżetu państwa) oraz wybrane jednostki niepubliczne, które korzystają z dotacji i subwencji budżetowych. Gdzie pojawią się kontrolerzy? M.in. w ministerstwach, urzędach gmin, urzędach miast, w Komisji Nadzoru Finansowego, Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, Komendzie Głównej Policji itp.
Co kontroluje NIK?
Kontrola obejmuje zagadnienia finansowe oraz kwestie z nimi powiązane. Kontrolerzy oceniają zatem nie tylko prawidłowość i rzetelność prowadzonej dokumentacji finansowo-księgowej, ale sprawdzają także, czy beneficjenci publicznych pieniędzy przestrzegali przepisów, zasad i procedur, które powinny być stosowane przy realizacji dochodów i wydatków budżetowych. NIK przygląda się także funkcjonowaniu systemów kontroli wewnętrznej w państwowych instytucjach.
Kryteria kontroli
Legalność, gospodarność, celowość i rzetelność - według tych kryteriów NIK ocenia wykonanie budżetu państwa. Izba sprawdza, czy działania podjęte przez dane jednostki są zgodne z prawem oraz czy środki pochodzące z budżetu wykorzystane są celowo, oszczędnie i wydajnie. Co ważne, kryteria stosowane przez Izbę dostosowane są do rodzaju i stopnia powiązania danej jednostki z groszem publicznym. Instytucje prywatne, związane z budżetem np. poprzez przyznanie im dotacji, objęte są kryteriami legalności i gospodarności. Jednostki samorządu terytorialnego obowiązuje dodatkowo kryterium rzetelności. Instytucje rządowe, odpowiedzialne za kształt budżetu na dany rok, oceniane są jeszcze pod względem celowości.
Największa kontrola
Ponad 50 proc. działań prowadzonych przez Izbę w danym roku kalendarzowym to kontrole wykonania budżetu państwa. Kontrolerzy już w styczniu wyruszają do instytucji, których gospodarność będą sprawdzać. W tym przedsięwzięciu biorą udział wszystkie departamenty kontrolne oraz delegatury NIK. Kontrola budżetowa jest ogromnym przedsięwzięciem, ale bez niej trudno byłoby sobie wyobrazić prawidłowe funkcjonowanie państwa.