Ryzyko niegospodarnego wydatkowania środków publicznych stwierdziła NIK w ramach kontroli doraźnej „Funkcjonowanie wybranych jednostek sektora finansów publicznych wykonujących zadania analityczne, doradcze, eksperckie i badawcze”, przeprowadzonej w Biurze Rzecznika Finansowego. NIK oprócz działalności Rzecznika Finansowego przyjrzała się funkcjonowaniu Funduszu Edukacji Finansowej, identyfikując systemowe problemy i brak realizowania zadań z jego środków w okresie objętym kontrolą.
Rzecznik Finansowy to instytucja utworzona 11 października 2015 roku w wyniku przekształcenia Rzecznika Ubezpieczonych. Do zadań Rzecznika należy m.in. podejmowanie działań chroniących klientów podmiotów rynku finansowego (np. banków).
W ocenie ogólnej skupiającej się na realizacji zadań ustawowych przez Rzecznika Finansowego NIK wskazała, iż „Rzecznik Finansowy w kontrolowanym okresie prawidłowo realizował swoje zadania ustawowe…”, jednak kontrolerzy NIK zwrócili uwagę na nieprawidłowości rzutujące na działalność Rzecznika Finansowego. Dotyczyły one głównie prowadzonej w latach 2020-2021 gospodarki finansowej, m.in. nierzetelnego sporządzania umów na usługi, dokonywania zakupów z pominięciem wewnętrznych procedur, nierzetelnego dokumentowania szacowania wartości zamówienia, czy nierzetelnego odbioru przedmiotu umów. Stwierdzono również przypadki działań niezapewniających realizacji zasady oszczędności w wydatkowaniu środków publicznych.
Zbędny najem powierzchni biurowej
NIK jako działanie niecelowe, niegospodarne i naruszające przepisy ustawy o finansach publicznych oceniła wynajęcie w czasie epidemii COVID-19 i po wdrożeniu pracy zdalnej, od prywatnego podmiotu, dodatkowego biura o powierzchni ponad 190 m kw. przy ul. Nowogrodzkiej. Rzecznik Finansowy dysponował wystarczającą pod względem powierzchni (prawie 1700 m kw.) siedzibą w Al. Jerozolimskich. Dodatkowe biuro, w ocenie NIK, nie było niezbędne, a dotychczasowe pozwalało realizować zadania ustawowe. Pomieszczenia w nowej lokalizacji nie były przeznaczone np. dla nowo zatrudnianych pracowników komórek organizacyjnych Biura Rzecznika, a dla Rzecznika i 10 pracowników. Czynsz za 1 metr kwadratowy wynajętego dodatkowo lokalu był też znacząco wyższy niż w zajmowanym dotąd biurze i wynosił 134,7 zł, podczas gdy w starej siedzibie za metr kwadratowy płacono 84,1 zł. Kontrolerzy ustalili, że kolejne biuro w okresie nieco ponad półtora roku kosztowało dodatkowo prawie 409 tys. zł.
3 mln zł na kampanie medialne bez analiz rynkowych
Realizacja kampanii edukacyjnej, w ramach której wydano ponad 3 miliony złotych na usługi medialne w radiu, telewizji i prasie nie została przygotowana w oparciu o analizy rynkowe. Nie określono też założeń i spodziewanych efektów kampanii. Stanowiło to działanie nierzetelne i rodziło ryzyko niezapewnienia zasady oszczędności w wydatkowaniu środków publicznych, do czego obliguje ustawa o finansach publicznych. Na zakup czasu antenowego od nadawców telewizyjnych i radiowych wydano prawie 2 mln 830 tys. zł. Poniesiony koszt zakupu czasu antenowego był wyższy od pierwotnie planowanego o prawie 1 mln 300 tys. zł. Ponadto zakupiono powierzchnię reklamową w prasie (za ponad 140 tys. zł). Przed realizacją kampanii nie opracowano w formie pisemnej założeń kampanii lub strategii mediowej (które by określały rolę poszczególnych mediów, cele mediowe oraz optymalne koszty), mogących stanowić rzetelną podstawę do podziału budżetu kampanii pomiędzy poszczególne rodzaje mediów.
Zdaniem NIK efektem kampanii medialnej nie może być tylko zakup czasu antenowego na emisję określonej liczby spotów oraz uzyskanie zasięgu, lecz wymierny i mierzalny rezultat kampanii w postaci osiągnięcia założonego wcześniej celu i dotarcia z przekazem informacyjno-edukacyjnym do określonej w strategii medialnej liczby odbiorców ze ściśle zdefiniowanej grupy docelowej. Kampania wysokobudżetowa (o wartości ponad 3 mln zł) wymagała, w opinii NIK, szczególnej staranności przy jej planowaniu, czego nie dochowano. Powyższe zaniechanie skutkowało brakiem możliwości dokonania przez Rzecznika Finansowego ewaluacji przeprowadzonej kampanii i oceny efektywności wydatkowania środków.
Polityka kadrowa bez procedur naboru
Zastrzeżenia NIK wzbudziła także polityka kadrowa w Biurze Rzecznika Finansowego. Nie określono procedur naboru pracowników na wolne stanowiska, w tym procedur uwzględniających wymagania określone w ustawie z dnia 21 listopada 2008 roku o służbie cywilnej, co było działaniem nierzetelnym. Zabrakło zasad naboru pracowników i procedur procesu rekrutacyjnego, w tym na stanowiska kierownicze (dyrektorów wydziałów, kierowników zespołów) i radców Rzecznika. Z naborów nie sporządzano protokołów. Nabory na wolne stanowiska specjalistyczne były wprawdzie ogłaszane w Biuletynie Informacji Publicznej, ale nie zamieszczano tam informacji o ich wynikach. Ponadto stosowaną praktyką było przyjmowanie ekspertów np. na stanowiska zastępców dyrektorów wydziałów, a następnie awansowanie ich na stanowiska dyrektorskie.
NIK oceniła ww. praktykę jako działanie nietransparentne, niezapewniające równego dostępu do pracy w sektorze publicznym.
Wyjazdy szkoleniowo-integracyjne dla kadry kierowniczej w czasie pandemii
W czasie trwania ogłoszonego na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii COVID-19 i obowiązujących ograniczeń w przemieszczaniu się Rzecznik Finansowy organizował kilkudniowe wyjazdy szkoleniowe i szkoleniowo-integracyjne dla wybranych członków kadry kierowniczej. Organizacja tych wyjazdów była sprzeczna z wewnętrznym zarządzeniem samego Rzecznika Finansowego z dnia 3 czerwca 2020 „w sprawie wprowadzenia ograniczeń w wykonywaniu zadań przez Biuro Rzecznika Finansowego”. Szkolenia oraz imprezy szkoleniowo-integracyjne dla wybranych członków kadry kierowniczej i współpracowników Rzecznika Finansowego były organizowane w hotelach w Serocku, Kępie i Wyszkowie. Uczestniczyło w nich od 8 do 12 dyrektorów i radców Rzecznika. Tymczasem wewnętrzna regulacja określała maksymalną liczbę uczestników szkoleń na 5 osób w przypadku spotkań w pomieszczeniach Biura Rzecznika, a szkolenia pracowników miały odbywać się co do zasady z wykorzystywaniem środków porozumiewania się na odległość. Zastępca dyrektora Wydziału Administracyjno-Finansowego wyjaśniła, że wyjazdy zostały zorganizowane na polecenie Rzecznika Finansowego, a uczestnicy szkoleń byli testowani na obecność koronawirusa. Decyzję o konieczności udziału w szkoleniu podejmował sam Rzecznik Finansowy, tym samym wyrażając zgodę na odstępstwo od własnego zarządzenia ograniczającego możliwość organizacji szkoleń i spotkań w czasie epidemii.
Arteon Elegance jako środek bezpieczeństwa realizacji ustawowych zadań Rzecznika
Biuro Rzecznika Finansowego w 2020 r. zakupiło samochód osobowy Volkswagen Arteon Elegance z pominięciem zasad i procedur przygotowania i prowadzenia postępowania o udzielenie zamówienia publicznego w trybie wyłączenia ze stosowania ustawy – Prawo zamówień publicznych, a które były określone w wewnętrznym regulaminie udzielania zamówień publicznych. Pojazd został zakupiony za kwotę 157 200 złotych brutto (127 804 zł netto, tj. 29 935,79 euro netto). Ustawy – Prawo zamówień publicznych można było nie stosować, jeśli wartość zamówienia netto nie przekraczała progu 30 000 euro netto. Koszt zakupu VW Arteon Elegance od przekroczenia ustawowego progu dzieliło tym samym 64,21 euro.
Zamówienie zostało zrealizowane bez pisemnego wniosku oraz bez sporządzania charakterystyki i zakresu przedmiotu zamówienia, szacunkowej wartości zamówienia w złotych oraz w euro, i bez notatki, która potwierdzałaby przeprowadzenie analizy rynku. Nieplanowany wcześniej zakup nie został uzasadniony udokumentowaną analizą potrzeb. Odnosząc się do tego wydatku zastępca dyrektora Wydziału Administracyjno-Finansowego wyjaśniła, że w okresie pandemii niezbędne było zapewnienie bezpieczeństwa realizacji ustawowych zadań Rzecznika Finansowego poprzez niezwłoczne powiększenie możliwości transportowych jego biura, a pojazd zakupiono dla zastępcy Rzecznika z uwagi na konieczność zachowania bezpieczeństwa epidemicznego.
Brak procedur na wyjazdy zagraniczne
Rzecznik nie określił procedur rozliczania zagranicznych podróży służbowych. Zagraniczną delegację pracownika Biura rozliczono, mimo iż podczas konferencji wygłaszał wykład jako profesor uczelni, a nie jako przedstawiciel Rzecznika Finansowego. Wyjazd na konferencję naukową w listopadzie 2021 r. odbył się z inicjatywy pracownika, będącego także profesorem uniwersytetu. Dla uzasadnienia delegacji przedstawił on program konferencji, w którym zaplanowano jego wystąpienie jako wykład profesora prawa konkretnego polskiego uniwersytetu. Pracownik otrzymał zwrot kosztów wyjazdu zagranicznego, mimo że koszty te były wydatkiem niezwiązanym ściśle z zadaniami Rzecznika Finansowego, tylko stricte z działalnością naukową delegowanego. NIK oceniła wydatek jako niecelowy, a jego dokonanie było naruszeniem ustawy o finansach publicznych.
Inne uchybienia
NIK ustaliła ponadto, że wystąpiły przypadki nierzetelnego sporządzenia umowy na usługi, dokonania zakupu z pominięciem procedur oraz nierzetelnego udokumentowania wartości zamówienia i odbioru przedmiotu umowy. Przykładowo – Biuro Rzecznika dokonało nierzetelnego odbioru przedmiotu umowy, dotyczącej usługi opracowania strategii komunikacji w mediach społecznościowych i potwierdzenia pod względem merytorycznym wykonania usług pomimo nierzetelnie przygotowanych raportów, co stwarzało ryzyko niegospodarnej wypłaty wynagrodzenia w łącznej wysokości 147 600 zł.
W związku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami, Najwyższa Izba Kontroli w wystąpieniu pokontrolnym skierowanym do Rzecznika Finansowego, przedstawiła 10 wniosków z zaleceniami działań naprawczych. Rzecznik Finansowy w korespondencji przekazanej NIK wskazał na podjęte i planowane działania i ich rezultaty.
Fundusz bez możliwości
W trakcie kontroli NIK zwróciła również uwagę na kwestię funkcjonowania Funduszu Edukacji Finansowej, który został utworzony 1 stycznia 2019. Środki Funduszu miały być przeznaczane na finansowanie edukacji finansowej, w tym zwłaszcza m.in. na organizację kampanii edukacyjnych i informacyjnych mających na celu zwiększenie świadomości finansowej społeczeństwa, czy opracowywanie programów edukacyjnych i wydawanie publikacji popularyzujących wiedzę w zakresie funkcjonowania rynku finansowego, zagrożeń na nim występujących oraz podmiotów na nim działających.
Najwyższa Izba Kontroli zauważyła, że w badanym okresie, obejmującym lata 2019-2022 (I półrocze), wystąpił systemowy problem z realizacją zadań przewidzianych ustawowo dla Funduszu Edukacji Finansowej (FEF), którym miał dysponować Rzecznik Finansowy na wniosek Rady Edukacji Finansowej.
Z powodu luki prawnej w ustawie powołującej FEF, przez cały okres funkcjonowania Funduszu, tj. przez trzy i pół roku (do zakończenia kontroli), nie było realizowane zadanie, dla którego Fundusz został utworzony, czyli finansowanie edukacji finansowej. Tym samym Fundusz – pomimo zgromadzenia na jego rachunku (według stanu na dzień 31 maja 2022) kwoty 113,9 mln zł, z których kwota 3,5 mln zł mogła podlegać wydatkowaniu i systematycznie ona rosła – nie spełnił celu jego ustanowienia.
Zdaniem NIK, brak realizacji zadań Funduszu nie wynikał z przyczyn leżących po stronie Rzecznika Finansowego, ale był spowodowany wadami prawnymi ustawy tworzącej Fundusz Edukacji Finansowej. Rzecznik podejmował działania w celu zmian legislacyjnych, które pozwoliłyby na realizację zadań przypisanych Funduszowi i wyjaśnienie statusu Funduszu oraz występował w tej sprawie z propozycjami legislacyjnymi do Ministra Finansów. Do dnia zakończenia kontroli status Funduszu Edukacji Finansowej nie uległ zmianie – według stanu na dzień 30 czerwca 2022 projekt zmiany ustawy był na etapie opiniowania.
To tylko niektóre wątki i ustalenia poczynione w wyniku kontroli przeprowadzonej w Biurze Rzecznika Finansowego. Zachęcamy do zapoznania z całością wyników, które są do pobrania na naszej stronie.
