Działalność i restrukturyzacja Morskiej Stoczni Remontowej Gryfia SA oraz zaangażowanie Funduszu Rozwoju Spółek SA w procesy naprawcze i sprawowanie nadzoru właścicielskiego
NIK ocenia negatywnie działalność Funduszu Rozwoju Spółek SA w zakresie udzielania wsparcia finansowego Morskiej Stoczni Remontowej Gryfia SA. Nie zostało też zrealizowane założenie, ażeby FRS stanowił wyspecjalizowany podmiot realizujący zadania państwa z szeroko rozumianej gospodarki morskiej. W podmiot ten Skarb Państwa łącznie zaangażował ponad 300 mln zł ze środków publicznych. Cztery programy naprawcze realizowane przez Gryfię nie przyczyniły się w kontrolowanym okresie do poprawy jej sytuacji finansowej, a skumulowana strata na koniec 2020 r. wyniosła 104 mln zł. Zarząd Gryfii przystąpił do realizacji kontraktów na budowę lodołamaczy i remont ORP Lublin z przewidywaną stratą wynoszącą łącznie kilka milionów złotych. Mimo że uwzględniało to istotny aspekt społeczny, było działaniem sprzecznym z zasadami efektywnego gospodarowania Spółki i przyczyniło się do pogłębienia jej strat. W realizacji kontraktu na remont okrętu Marynarki Wojennej – ORP Lublin wystąpiły znaczne opóźnienia, po ponad czterech latach od przekazania okrętu do remontu nie został on zakończony.
Fundusz Rozwoju Spółek SA (FRS) jest jednoosobową spółką Skarbu Państwa, utworzoną 5 sierpnia 2016 r. w celu efektywnego wykorzystania majątku pozostałego po zaspokojeniu wierzycieli spółek Skarbu Państwa przejętych przez Fundusz, a także wykorzystania go na rzecz realizacji zadań w obszarze restrukturyzacji oraz wsparcia doradczego i kapitałowego podmiotów działających w sektorze państwowym. Po przekazaniu nadzoru nad FRS Ministrowi Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej cele działalności zostały zmodyfikowane. Fundusz miał stanowić wyspecjalizowany wehikuł finansowy realizujący zadania z szeroko rozumianej gospodarki morskiej.
Morska Stocznia Remontowa Gryfia SA powstała 30 września 2013 r. z połączenia dwóch spółek: Szczecińskiej Stoczni Remontowej Gryfia SA (z siedzibą w Szczecinie) i Morskiej Stoczni Remontowej SA (z siedzibą w Świnoujściu). Największym akcjonariuszem Gryfii był MARS Fundusz Inwestycji Zamkniętych.
W grudniu 2018 r. przeprowadzono tzw. alokację aktywów stoczniowych. W wyniku realizacji umowy zamiany udziałów i akcji, zawartej pomiędzy FRS SA a MARS FIZ, FRS stał się właścicielem 100% udziałów w spółce Stocznia Szczecińska Wulkan sp. z o.o., a także większościowym akcjonariuszem (92,36% akcji) spółki Morska Stocznia Remontowa Gryfia SA. W maju 2021 r. FRS objął 33,33% udziałów w kapitale zakładowym spółki Zakład Recyklingu Statków Szczecin sp. z o.o.
Opis grafiki
Jednostki kontrolowane z uwzględnieniem struktury właścicielskiej:
Główny właściciel - Skarb Państwa, któremu podlega fundusz Rozwoju Spółek S.A.
Fundusz ma 100% udziału w kapitale Stoczni Szczecińskiej Wulkan, 92,36% akcji w Morskiej Stoczni Remontowej Gryfia i 33,33% udziału w kapitale Zakładu Recyklingu Statków Szczecin.
50% udziału w kapitale Zakładu Recyklingu ma Krajowa Izba Gospodarcza oraz 16,67% udziału w kapitale ma Morska Stocznia Remontowa Gryfia.
W latach 2017–2021 Gryfia z powodu trudnej sytuacji finansowej realizowała łącznie cztery plany naprawcze, ale ich realizacja nie przyczyniła się jednak w badanym okresie do poprawy kondycji finansowej Stoczni. Działalność Gryfii w latach 2017–2020 – z wyjątkiem 2018 r. (zysk netto w kwocie 1,5 mln zł) – zamykała się stratą netto wynoszącą od 7,2 mln zł (za 2017 r.) do 23,6 mln zł (za 2020 r.).
Gryfia była podmiotem niesamodzielnym finansowo, zagrożonym utratą płynności finansowej, a jej działalność była nierentowna. W coraz większym stopniu korzystała z pożyczek od większościowego akcjonariusza, tj. FRS. Skumulowana strata Gryfii, łącznie z wynikiem za 2020 r., wyniosła ponad 104 mln zł.
Opis grafiki
Dynamika wyniku netto i wyniku ze sprzedaży Gryfii w latach 2017-2020 wraz z prognozą wyniku za 2021 r.
| rok | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 |
2021 (prognoza) |
|---|---|---|---|---|---|
| wynik ze sprzedaży (tys. zł) |
4591,8 | 3946,2 | -1973,7 | -11781,0 | -16000,0 |
| wynik netto (tys. zł) |
-7226,4 | 1447,8 | -8875,7 | -23613,4 | 24500,0 |
Źródło: opracowanie własne NIK na podstawie wyników kontroli.
Wg stanu na 23 marca 2022 r. prognozowane wyniki finansowe wskazywały wprawdzie na ok. 24,5 mln zł zysku netto w 2021 r., lecz – co należy zaznaczyć – wynik ten był następstwem sprzedaży aktywa trwałego w postaci nieruchomości w Świnoujściu za kwotę 58,1 mln zł.
Zgodę na tę transakcję, której drugą stroną był podmiot prywatny, wydał 25 sierpnia 2021 r. Minister Infrastruktury. W związku z interesem ekonomicznym państwa Prezes NIK wystąpił 24 listopada 2021 r. do Prezesa Rady Ministrów, wskazując na potrzebę rozważenia pogłębionej i wieloaspektowej analizy przedmiotowej transakcji, uwzględniając z jednej strony wagę przemysłu morsko-stoczniowego dla gospodarki i potencjału ekonomicznego państwa oraz lokalizację zbywanych nieruchomości, z drugiej zaś nie podważając decyzji gospodarczych spółki z pośrednim udziałem Skarbu Państwa, których celowości NIK nie może oceniać.
Ostatecznie Zarząd Morskich Portów Szczecin i Świnoujście SA (wykorzystując swoje ustawowe uprawnienia) wykonał przed końcem 2021 r. prawo pierwokupu prawa użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowych i własności zabudowy nieruchomości położonych w Świnoujściu za kwotę 58 101 tys. zł. W efekcie nieruchomość ta, stanowiąca własność spółki z pośrednim udziałem Skarbu Państwa (Gryfii), na której uprzednio prowadzona była działalność stoczniowa, ostatecznie pozostała we władztwie Skarbu Państwa sensu largo – we własności innej spółki z udziałem (bezpośrednim) Skarbu Państwa (Zarządu Morskich Portów Szczecin i Świnoujście SA). Nie zmieniło to jednak faktu, że działalność stoczniowa prowadzona w Świnoujściu przez Gryfię została zaniechana.
Z powodu zakończenia działalności w Świnoujściu Gryfia wszczęła procedurę zwolnień grupowych, którą objęto ok. 200 pracowników, świadczących pracę w zakładzie w Świnoujściu. Zaproponowano im zatrudnienie w zakładzie pracy w Szczecinie. Możliwość tę w różnej formie (umowy o pracę, umowy zlecenia, własnej działalności gospodarczej) przyjęło około 10% pracowników, tj. około dwudziestu osób. Odwołania od wypowiedzeń dokonanych w ramach tzw. zwolnień grupowych złożyło do sądu pracy łącznie 97 pracowników.
Opis grafiki
Graficzna prezentacja działań podejmowanych w związku ze zbyciem aktywów stoczniowych Gryfii w Świnoujściu i ich wpływ na inne zdarzenia mające miejsce w stoczni.
2017 r.
- 8 listopada - Pismo MARS TFI ze wskazaniem możliwości sprzedaży części aktywów w Szczecinie lub Świnoujściu.
- 11 grudnia - LI Nadzwyczajna Sesja Rady Miasta Świnoujście i zaprzeczenie zamiarom zbycia zakładu w Świnoujściu.
- 20 grudnia - Zawarcie umowy na naprawę główną i dokową ORP Lublin ze wskazaniem Świnoujścia jako miejsca wykonywania prac.
2018 r.
- 10 stycznia - Uchwała Zarządu Gryfii o podjęciu działań celem ulokowania remontu w Szczecinie.
- 29 stycznia - Uchwała Zarządu MSR gryfia o podstawieniu okrętu do Świnoujścia.
- 8 lutego - Podstawienie okrętu do zakładu w Świnoujściu.
- 25 października - Pismo Zarządu Gryfii do Lidera Konsorcjum z deklaracją przebazowania ORP Lublin do Szczecina.
- 7 listopada - Powrót do koncepcji sprzedaży Zakładu w Świnoujściu (w formie zorganizowanej części przedsiębiorstwa) w przyjętym planie naprawczym.
- 4 grudnia - Wprowadzenie drugiego wariantu projekcji finansowych do Planu naprawczego, w którym nie planowano transakcji zbycia zakładu w Świnoujściu.
- 11 grudnia - Decyzja Zarządu MSR Gryfia o przebazowaniu okrętu do Szczecina.
2019 r.
- 3 kwietnia - Przebazowanie ORP Lublin do Szczecina.
- 29 maja - Wycofanie się ze sprzedaży zakładu w Świnoujściu w zmienionym Programie naprawczym.
2020 r.
- 10 lipca - Wyrażenie zgody przez Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie Gryfii na nabycie lub leasing lub przyjęcie do korzystania w innej formie aktywa trwałego - doku pływającego
-
21 sierpnia - Powrót do koncepcji sprzedaży zakładu w Świnoujściu w przyjętym Planie Modernizacji MSR Gryfia SA na lata 2020-2030.
Wpisanie do Planu Modernizacji MSR Gryfia SA na lata 2020-2030 zamiaru pozyskania nowego doku o nośności do 27 tys. ton. - 10 września - Zgoda Walnego Zgromadzenia Gryfii na wszczęcie przez Zarząd Stoczni procedury zbycia prawa własności i prawa wieczystego użytkowania nieruchomości wraz z prawem własności posadowionych na nich zabudowań położonych w Świnoujściu przy ul. Ludzi Morza.
- 14 września - zawarcie kontraktu pomiędzy Gryfią, FRS i Stocznią Wulkan na budowę doku nr 8. Zawarcie umowy inwestycyjnej pomiędzy Gryfią a FRS.
-
28 października - Wszczęcie procedury zwolnień grupowych.
Opublikowanie ogłoszenia o rozpoczęciu postępowania prowadzonego w trybie przetargu -
18 listopada - Uchwalenie dezyderatu przez Sejmową Komisję Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej w sprawie Gryfii.
Apel do Ministra Infrastruktury o wstrzymanie procedury zwolnień grupowych w przedsiębiorstwie oraz decyzji o zbyciu części zakładu znajdującej się w Świnoujściu - 17 grudnia - Zawarcie umowy leasingu doku przez Gryfię i FRS
2021 r.
- 15 stycznia - Ostateczny termin złożenia ofert w przetargu
- 14 maja - Zawarcie przedwstępnej warunkowej umowy sprzedaży praw do przedmiotu postępowania pomiędzy Gryfią a Euro Terminal Real Estate sp. z o.o.
- 17 maja - Opublikowanie ogłoszenia o wyniku przetargu
- 25 sierpnia - Wydanie decyzji przez Ministra Infrastruktury wyrażającej zgodę na sprzedaż na rzecz Euro Terminal Real Estate sp. z o.o. praw do nieruchomości w Świnoujściu
- 24 listopada - Wystąpienie Prezesa NIK, na podstawie art. 62a ust. 1 ustawy o NIK, do Prezesa Rady Ministrów o rozważenie potrzeby dokonania pogłębionej wieloaspektowej analizy transakcji dotyczącej zbycia nieruchomości w Świnoujściu
- 15 grudnia - Wydanie zgody przez Walne Zgromadzenie Zarządu Morskich Portów Szczecin i Świnoujście SA na nabycie w trybie pierwokupu przy sprzedaży przez Gryfię prawa własności i prawa wieczystego użytkowania nieruchomości wraz prawem własności posadowionych na nich zabudowań położonych w Świnoujściu przy ul. Ludzi Morza
- 21 grudnia - Informacja spółki zarząd Morskich portów Szczecin i Świnoujście SA o skorzystaniu z przysługującego jej ustawowo prawa pierwokupu nieruchomości zbywanych przez Gryfię.
NIK ocenia negatywnie realizację przez Gryfię projektów budowy lodołamaczy i remontu okrętu ORP Lublin. Przystąpienie przez Zarząd Gryfii do obu badanych kontraktów z przewidywaną stratą wynoszącą łącznie kilka milionów złotych – mimo że uwzględniało istotny aspekt społeczny, tj. dawało zatrudnienie pracownikom Stoczni – było działaniem sprzecznym z zasadami efektywnego gospodarowania i przyczyniło się do pogłębienia jej strat.
Według stanu na 23 marca 2022 r. prognozowane wyniki finansowe wskazywały na ok. 16 mln zł straty ze sprzedaży w 2021 r., na którą główny wpływ miały między innymi kontrakty na budowę lodołamaczy oraz remont ORP Lublin. Oznacza to, że wstępnie ustalona poniesiona strata ze sprzedaży w 2021 r. niemal trzykrotnie przewyższała stratę prognozowaną na 2021 r., w wysokości (-)5,6 mln zł, wskazaną w „Sprawozdaniu Zarządu z działalności Spółki w roku 2020”.
W obu badanych kontraktach wystąpiły opóźnienia. W wypadku budowy lodołamaczy skutkowało to koniecznością zapłaty przez Gryfię kar umownych na etapie opracowywania dokumentacji technicznej, zaś w wypadku ORP Lublin – pomniejszeniem wynagrodzenia Stoczni w drodze kompensaty należności o kwotę 558,4 tys. zł netto oraz może skutkować wyegzekwowaniem przez zamawiającego kolejnych kar z powodu niezakończenia remontu okrętu do końca czerwca 2021 r.
Na koniec marca 2022 r. nadal nie był znany termin zakończenia remontu ORP Lublin. Biorąc pod uwagę, że to jeden z pięciu okrętów transportowo-minowych projektu 767 wchodzących w skład 8. Flotylli Obrony Wybrzeża, opóźniający się termin jego powrotu do użytkowania uniemożliwiał wykorzystanie go do celów wynikających z jego przeznaczenia i negatywnie wpływał na realizację zadań z zakresu obronności państwa polskiego. Nadmienić należy przy tym, że Gryfia rokrocznie otrzymywała dotację dla przedsiębiorców o strategicznym znaczeniu dla obronności państwa jako podmiot znajdujący się w wykazie przedsiębiorców o szczególnym znaczeniu gospodarczo-obronnym.
Opis grafiki
Zmiany terminów realizacji kontraktu na remont ORP Lublin
| podstawienie okrętu 8.02.2018 |
opóźnienie |
|---|---|
| I termin 30.05.2019 |
476 dni |
| II termin 29.11.2019 |
659 dni |
| III termin 30.05.2020 |
843 dni |
| IV termin 31.08.2020 |
935 dni |
| V termin 15.03.2021 |
1131 dni |
| VI termin 30.06.2021 |
1238 dni |
| zdanie okrętu | termin nieznany |
Źródło: opracowanie własne NIK na postawie wyników kontroli.
Opis grafiki
Wykorzystanie środków publicznych wniesionych do Funduszu Rozwoju Spółek SA
Skarb Państwa przeznaczył 200 mln zł na dokapitalizowanie FRS. Fundusz przekazał pieniądze Morskiej Stoczni Remontowej Gryfia oraz innym podmiotom.
Skarb Państwa przekazał Funduszowi obligacje o wartości nominalnej 120 mln zł na podwyższenie kapitału zakładowego FRS.
Źródło: opracowanie własne NIK na postawie wyników kontroli.
W grudniu 2021 Minister Finansów wyemitował obligacje zerokuponowe o terminie wykupu na dzień 25 lipca 2024 r. przeznaczone na podwyższenie kapitału zakładowego FRS. Wyemitowane obligacje o wartości nominalnej 120 mln zł zostały przekazane w dniu 30 grudnia 2021 r. Dokonana przed emisją ww. obligacji w Ministerstwie Finansów analiza wykazała, że przekazanie FRS skarbowych papierów wartościowych o wartości nominalnej 120 mln zł wpłynie na wzrost państwowego długu publicznego o wartości ich nominału w momencie przekazania oraz długu sektora instytucji rządowych i samorządowych z chwilą ich sprzedaży.
W zakresie wsparcia finansowego udzielonego Gryfii skalę finansową ustalonych nieprawidłowości NIK szacuje na kwotę blisko 4,8 mln zł. Kontrolerzy stwierdzili ponadto, że w stosunku do przeprowadzonych transakcji finansowych na łączną kwotę kilkunastu milionów złotych zachodzi ryzyko uznania ich za niedozwoloną pomoc publiczną.
Fundusz, będący większościowym akcjonariuszem Stoczni, zorganizował i sprawował nadzór nad Gryfią, wykonując swoje obowiązki zgodnie z kodeksem spółek handlowych i „Zasadami nadzoru”. Nie dokumentował natomiast prowadzonych analiz sytuacji finansowej i procesów restrukturyzacyjnych Stoczni oraz zasadności podejmowanych uchwał na WZA Gryfii. Nie sprzyjało to możliwości odtwarzania uwarunkowań procesów korporacyjnych i analitycznych istotnych dla potrzeb przyszłych działań z zakresu nadzoru właścicielskiego.
Stosownie do założeń przyjętych w „Planie Modernizacji MSR Gryfia SA na lata 2020-2030” Stocznia podjęła działania niezbędne dla pozyskania nowego doku. W tym celu zawarła z FRS umowę inwestycyjną dotyczącą modernizacji infrastruktury okołodokowej, była stroną (wraz z FRS i Stocznią Wulkan) kontraktu dotyczącego budowy doku. Zawarła też umowę jego leasingu na okres 30 lat i zaciągnęła dwie pożyczki w FRS na pokrycie kosztów powstałych w związku z jej realizacją.
FRS nierzetelnie przeprowadził wybór wykonawcy projektu i budowy doku nr 8 dla Gryfii. Podejmowane przez FRS działania nie zagwarantowały możliwości uzyskania najkorzystniejszej oferty. Wybór wykonawcy projektu o wielomilionowej wartości na podstawie ograniczonego rozeznania rynku, bez należytej oceny potencjału infrastrukturalnego i osobowego, a także bez własnej wiedzy branżowej FRS co do potencjalnych wykonawców, nie odpowiadał niezbędnym wymogom przy udzielaniu zamówień i zaciąganiu zobowiązań skutkujących wydatkowaniem środków wywodzących się ze środków publicznych. Obarczał też projekt ryzykiem od samego początku jego realizacji.
Niecelowe i nierzetelne było nieprzystępowanie przez kilka miesięcy przez FRS do renegocjacji kontraktu w sprawie budowy doku nr 8, choć jego wykonawca, Stocznia Wulkan występowała o to dwukrotnie. Skutkowało to niepewnością wykonawcy kontraktu co do jego praw wynikających z podpisanej umowy oraz zwiększeniem ryzyka opóźnienia lub niepowodzenia projektu.
Zgłaszany przez Stocznię Wulkan znaczący wzrost kosztów jego realizacji może wpłynąć na wartość przedmiotu leasingu i istotnie zwiększyć wysokość rat leasingowych. Ze względu na niekorzystną sytuację finansową i brak wystarczających środków Gryfia może więc mieć problemy z podjęciem się leasingu doku o zwiększonej wartości, a inwestycja może okazać się ekonomicznie nieopłacalna. Wagę ryzyk w tym zakresie wzmacnia fakt, że przychody z remontów w nowym doku mają być podstawą poprawy kondycji finansowej Gryfii.
Wnioski
NIK wnosi:
do Prezesa Rady Ministrów i Ministra Aktywów Państwowych
o rozważenie celowości utrzymywania Funduszu Rozwoju Spółek SA jako odrębnego podmiotu prawnego w portfelu spółek z udziałem Skarbu Państwa przy dotychczasowej skali i zakresie przedmiotowym działalności, odbiegających od założeń strategicznych przewidujących szeroki obszar aktywności tego podmiotu w odniesieniu do aktywów i projektów polskiego przemysłu morsko-stoczniowego;
do Ministra Infrastruktury
o objęcie w ramach podejmowanych działań nadzorczych szczególnym zainteresowaniem procesu realizacji kontraktu na remont ORP Lublin z uwagi na potrzebę wywiązania się MSR Gryfia SA z zawartej umowy, warunkującej przywrócenie okrętu do użytkowania i wykorzystania do celów wynikających z jego przeznaczenia;
do Szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego
o podjęcie działań nadzorczych w ramach przysługujących uprawnień w obszarze dowodzenia i zabezpieczenia logistycznego nad podmiotami nadzorowanymi pod kątem wyegzekwowania realizacji kontraktu na remont ORP Lublin, w celu przywrócenia okrętu do użytkowania i wykorzystania do celów wynikających z jego przeznaczenia.
