Delegatura NIK we Wrocławiu skontrolowała Teatr Polski we Wrocławiu jako jedną z kilku jednostek w ramach ogólnopolskiej kontroli dotyczącej działalności samorządowych instytucji kultury. Wyniki tej kontroli są ostateczne, niemniej jednak trwa jeszcze procedura opracowywania ogólnopolskiej informacji o wynikach tej kontroli. Kontrolą objęło lata 2015-2017 a ostateczny tekst wystąpienia pokontrolnego z Teatru Polskiego został właśnie opublikowany.
Teatr Polski we Wrocławiu jest samorządową instytucją kultury prowadzoną wspólnie przez Województwo Dolnośląskie oraz Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Negatywna ocena wydatkowania środków na prowadzenie działalności kulturalnej i stwierdzone nieprawidłowości
Najwyższa Izba Kontroli m.in. oceniła negatywnie działalność Teatru w zakresie wydatkowania środków na prowadzenie działalności kulturalnej, z uwagi na skalę, wagę i charakter stwierdzonych w wyniku kontroli nieprawidłowości.
Stwierdzone nieprawidłowości
1. W okresie objętym kontrolą z tytułu zawarcia umowy najmu Teatr dokonał z naruszeniem prawa wydatków w łącznej kwocie 60 700 zł.
NIK zaznacza, że zawarcie umowy na finansowanie ze środków Teatru kosztów wynajmu mieszkania dla obecnego Dyrektora Teatru byłoby możliwe po spełnieniu warunków określonych we właściwych przepisach. Te warunki nie zostały jednak spełnione.
Do Dyrektora Teatru, jako kierownika samorządowej jednostki organizacyjnej posiadającej osobowość prawną, mają bowiem zastosowanie przepisy ustawy z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi (art. 2 pkt 1 w zw. z art. 1 pkt 3 ustawy).
Na podstawie art. 5 ust. 2 tej ustawy Dyrektorowi Teatru mogły być przyznane świadczenia dodatkowe, o których mowa w art. 11 ust. 1 ustawy, tj. świadczenia z tytułu zatrudnienia, w tym: bytowe, socjalne, komunikacyjne, oraz ubezpieczenia majątkowe i osobowe - inne bądź wyższe niż ustalone w regulaminach wynagradzania, zakładowych i ponadzakładowych układach zbiorowych pracy oraz w odrębnych przepisach.
Natomiast stosownie do § 2 ust. 1 pkt 3 z dnia 21 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowego wykazu świadczeń dodatkowych, które mogą być przyznane osobom kierującym niektórymi podmiotami prawnymi, oraz trybu ich przyznawania - Dyrektorowi Teatru mogły być przyznane świadczenie dodatkowe z tytułu zatrudnienia w postaci zwrotu częściowych kosztów użytkowania udostępnionego lokalu mieszkalnego, w tym mieszkania służbowego. Jednak organem uprawnionym do przyznania ww. świadczeń był wyłącznie Marszałek Województwa Dolnośląskiego (na podstawie § 3 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia w sprawie świadczeń dodatkowych w związku z art. 6 ust. 1 ustawy o wynagradzaniu) - a takiej zgody Dyrektor nie otrzymał.
Z tego względu przedmiotowa umowa najmu jest w ocenie NIK bezwzględnie nieważna w zakresie w jakim jedną z jej stron jest Teatr. W istocie - w wyniku jej zawarcia - nastąpiło przyznanie przez organ nieuprawniony, tj. Teatr Polski we Wrocławiu, świadczenia dodatkowego na rzecz Dyrektora.
Należy też zaznaczyć, iż Dyrektor wystąpił o zgodę (do jednego z członków Zarządu Województwa Dolnośląskiego, a nie do Marszałka, który był właściwym podmiotem w tej sprawie) na zawarcie umowy najmu lokalu mieszkalnego pismem z dnia 8 lutego 2017 r., a umowę najmu zawarł wcześniej - 26 listopada 2016 r.
2. Nielegalne zawieranie umów, na podstawie których obecny Dyrektor Teatru wykonywał w nim obowiązki także aktora, scenografa i reżysera poprzez naruszenie obowiązujących w Teatrze przepisów dotyczących zawierania tego typu umów, za realizację których Teatr zapłacił kwotę 186 960 zł brutto.
Zgodnie z obowiązującymi w Teatrze regulacjami wewnętrznymi, zawarcie takich umów możliwe było przez działających łącznie: zastępcę dyrektora i głównego księgowego, po uprzednim wyrażeniu zgody przez Województwo. W przypadku Teatru Polskiego we Wrocławiu te trzy warunki nie były możliwe do spełnienia jednocześnie. Stanowisko wicedyrektora Teatru pozostawało bowiem nieobsadzone.
Teatr, reprezentowany przez Główną Księgową na podstawie pełnomocnictwa udzielonego przez Dyrektora, zawarł pięć umów o dzieło z Agencją reprezentującą Dyrektora na dokonywanie dodatkowych czynności o charakterze twórczym za wynagrodzeniem. Taki sposób reprezentacji Teatru przy zawieraniu tego typu umów oraz tryb ich zawarcia były niezgodne z § 5 ust. 6 Statutu Teatru, zgodnie z którym w odniesieniu do przysługującego dyrektorowi dodatkowego wynagrodzenia, o którym mowa w art. 31a ustawy z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, do dokonywania czynności prawnych uprawnieni są działający łącznie: zastępca dyrektora i główny księgowy po uprzednim wyrażeniu zgody przez Województwo.
W wyniku wykonywania tych umów, Agencji artystycznej, jako pełnomocnikowi Dyrektora Teatru, wypłacono łącznie 186 960 zł brutto
Uzyskana od Członka Zarządu Województwa odpowiedź wskazywała na możliwość zawarcia takiej umowy, z zastrzeżeniem dotyczącym konieczności prawidłowego zawarcia umowy pod względem reprezentacji Teatru (zgodnie z zapisami Statutu Teatru). Wynikało z niej, że Dyrektor mógł podejmować dodatkowe czynności o charakterze twórczym za wynagrodzeniem, ale wyrażenie zgody na zawarcie stosownych umów o dzieło przez Organizatora było niemożliwe ze względów proceduralnych, bowiem zawarcie takich umów możliwe jest przez działających łącznie: zastępcę dyrektora i głównego księgowego. Tymczasem stanowisko zastępcy dyrektora Teatru nie było wówczas obsadzone.
Po uzyskaniu ostatniej - odmownej - odpowiedzi od Organizatora, Główna Księgowa Teatru na podstawie udzielonego jej przez Dyrektora pełnomocnictwapodpisała pięć umów o dzieło z Agencją Artystyczną reprezentującą obecnego Dyrektora Teatru. Umowy zostały podpisane przez Główną Księgową w dniach, kiedy Dyrektor nie był obecny w pracy. Dodatkowo NIK stwierdziła, że zawarcie przez Główną Księgową w imieniu Dyrektora Teatru ww. pięciu umów o dzieło dokonane zostało z przekroczeniem zawartego w pełnomocnictwie upoważnienia. Dyrektor Teatru upoważnił bowiem Główną Księgową do składania oświadczeń woli w jego imieniu, w sprawach związanych z funkcjonowaniem Teatru Polskiego, za wyjątkiem spraw wynikających z nawiązania lub rozwiązania stosunku pracy oraz zawierania i rozwiązywania umów z twórcami, podczas jego nieobecności spowodowanej urlopem, zwolnieniem lekarskim, wyjazdem służbowym itp.
W związku z zawarciem wskazanych umów Agencja wystawiła w okresie objętym kontrolą faktury na łączną kwotę 186 960 zł. Faktury zostały przez Teatr zapłacone, a wypłaty zatwierdzał obecny Dyrektor Teatru swoim podpisem.
3. Niegospodarne określanie wynagrodzenia obecnego Dyrektora Teatru za dodatkową działalność artystyczną.
NIK wskazuje, że przy podpisywaniu umów z Agencją Artystyczną reprezentującą obecnego Dyrektora Teatru, jego wynagrodzenie za dodatkową działalność artystyczną określano niegospodarnie. Z tytułu wykonywania czynności aktora w dwóch sztukach w 2017 r. Teatr wypłacił bowiem Agencji, która była pełnomocnikiem Dyrektora, wynagrodzenie w wysokości 22,1 tys. zł (w sumie 44,2 tys. zł) za przygotowanie dwóch ról, 58,1 tys. zł (2,7 tys. zł za udział w spektaklu) za udział w 21 spektaklach oraz 8,3 tys. zł (1,3 tys. zł za udział w próbie) za udział w sześciu próbach wznowieniowych.
W tym samym czasie Teatr zatrudniał 42 aktorów. Średnie miesięczne wynagrodzenie uzyskiwane przez zatrudnionych w Teatrze aktorów w 2017 r. wynosiło 2 856,6 zł. Dodatkowo zgodnie z Regulaminem Wynagradzania Pracowników Teatru Polskiego we Wrocławiu, aktorzy otrzymywali średnio 467,3 zł wynagrodzenia dodatkowego za udział w określonej roli w przedstawieniu. Zgodnie z treścią Regulaminu Wynagradzania, osoba zatrudniona na stanowisku aktora, otrzymywała dodatkowe wynagrodzenie w wysokości min. 400 zł za udział w roli głównej w przedstawieniu, 300 zł za rolę pierwszoplanową, 250 zł za rolę drugoplanową.
Do Dyrektora Teatru nie miały zastosowania stawki określone Regulaminem Wynagradzania Pracowników Teatru Polskiego we Wrocławiu. W ocenie NIK Dyrektor Teatru dowolnie określał wysokość stawek w umowach zawieranych z Agencją, w których wymieniany był jako wykonawca działalności artystycznej.
Dodatkowo NIK wskazuje, że stawki wynagrodzeń w umowach zawieranych z Agencją ustalane i negocjowane były przez Dyrektora bezpośrednio z przedstawicielem reprezentującej go Agencji. W efekcie Dyrektor Teatru podczas tych rozmów występował w podwójnej roli i de facto negocjował stawki sam dla siebie.
4. Niedochowanie należytej staranności przez obecnego Dyrektora Teatru przy wykonywaniu zadań i obowiązków Dyrektora Teatru, z uwagi na realizację przedsięwzięć w ramach umów cywilnoprawnych, realizowanych w czasie pracy, a także prywatnej i zarobkowej aktywności dydaktycznej wykonywanej w czasie pracy (bez zgody Organizatora).
Obecny Dyrektor Teatru nie dochowywał należytej staranności przy wykonywaniu powierzonych mu zadań w zakresie realizacji obowiązków dyrektora Teatru. W zawieranych umowach o dzieło zobowiązywał się on bowiem do uczestnictwa w próbach organizowanych przez Teatr, które odbywały się od 10:00 do 14:00 oraz w godzinach od 18:00 do 22:00 (także w porach późniejszych), czyli w znakomitej części w godzinach pracy na zajmowanym stanowisku Dyrektora.
Tymczasem NIK wskazuje, że wynagrodzenie Dyrektora Teatru uzyskiwane na podstawie umowy oraz programu działania Teatru Polskiego we Wrocławiu oraz powołania na to stanowisko winno stanowić ekwiwalent pieniężny za należycie wykonywaną pracę i sumienne pełnienie obowiązków określonych w ww. dokumentach. W ocenie NIK w związku z tym Dyrektor nie powinien podejmować innych czynności o charakterze twórczym, realizowanych w czasie świadczenia pracy jako dyrektor Teatru (w tym czasie m.in. brał udział w próbach do przedstawień jako aktor i reżyser). Próby w Teatrze odbywały się m.in. w godz. od 10:00 do 14:00, a więc w czasie kiedy Dyrektor Teatru powinien wykonywać obowiązki kierownika jednostki, której działalność finansowana jest ze środków publicznych.
Ponadto w trakcie wykonywania obowiązków kierownika jednostki w Teatrze, Dyrektor w 2017 r. regularnie (od dwóch do pięciu dni w miesiącu, z wyłączeniem przerwy wakacyjnej) prowadził zajęcia dydaktyczne ze studentami na Akademii Muzycznej im. Stanisława Moniuszki w Gdańsku. Prowadząc wykłady dla studentów, w trakcie 33 dni roboczych Dyrektor przebywał w Gdańsku, jednocześnie będąc obowiązanym do wykonywania zadań dyrektora Teatru (Dyrektor nie brał na te dni urlopu).
Podjęta aktywność dydaktyczna miała charakter prywatny i zarobkowy. Wykonywana była w czasie, który Dyrektor był zobowiązany poświęcać na pracę w Teatrze. Wykonywanie tych zadań, które wymagały obecności Dyrektora poza miejscem funkcjonowania Teatru, powodowało pozostawienie kierowanej przez siebie Instytucji bez należytego nadzoru. Dyrektor nie posiadał zgody Organizatora na kontynuację pracy wykładowcy.
W ocenie NIK wykonywanie obowiązków kierownika jednostki przy okazji prywatnych wyjazdów o charakterze zarobkowym poza miejscem pracy nie stanowi prawidłowego i rzetelnego wywiązywania się z obowiązków, jakie Dyrektor przyjął na siebie w związku z podpisaną z Organizatorem umową i powołaniem go na stanowisko Dyrektora Teatru.
Dodatkowo Dyrektor nie miał zastępcy, Teatr w tym czasie nie był więc należycie administrowany i reprezentowany.
5. Nieterminowe regulowanie zaciągniętych zobowiązań.
W Teatrze nieterminowo regulowano zobowiązania, co było to sprzeczne z art. 44 ust. 3 pkt 3 ustawy o finansach publicznych, który przewiduje, że wydatki publiczne powinny być dokonywane w wysokościach i terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań.
Teatr nieterminowo regulował zobowiązania za dostawę energii elektrycznej. Spośród 323 skontrolowanych faktur za lata 2015-2017, 231 zostało opłaconych po terminie płatności.
W badanym okresie niektórzy kontrahenci wystawiali na rzecz Teatru noty obciążeniowe/noty odsetkowe obejmujące odsetki naliczane od pojedynczych faktur. Łącznie wysokość naliczonych i zapłaconych przez Teatr odsetek na rzecz ww. kontrahentów w latach 2015-2017 wyniosła 4 995,10 zł (w 2015 r. - 2 001,44 zł, w 2016 r. - 2 284,56 zł, w 2017 r. - 709,1 zł).
W latach 2015-2017 Teatr nieterminowo opłacał także należności za świadczenie usług sprzątania użytkowanych obiektów. Spośród 60 przedstawionych za badany okres faktur 39 zostało opłaconych nieterminowo, a przekroczenie terminu płatności sięgało od 1 dnia do 123 dni. W tym przypadku kontrahent nie naliczał odsetek z tytułu nieterminowego regulowania zobowiązań.
NIK stwierdziła także, że faktura na kwotę 24 108,00 zł, wystawiona przez wykonawcę w związku z przygotowaniem dokumentacji modernizacji pokrycia dachu budynku Teatru, zapłacona została 55 dni po wyznaczonym umową terminie.
Ponadto NIK stwierdziła nieprawidłowości w zakresie, m.in.:
- wydatkowania środków publicznych niezgodnie z postanowieniami zawartych umów, tj. na podstawie doraźnych zleceń, wykraczających poza zakres zawartych umów w przedmiocie usług sprzątania obiektów;
- wydatkowania środków publicznych i zaciągania zobowiązań finansowych z przekroczeniem limitów wynikających z ustalonych planów finansowych;
- przekraczana, we wszystkich latach objętych kontrolą, założonych w planach finansowych, wartości kosztów;
- naruszania przepisów ustawy Prawo zamówień publicznych w związku z udzielanymi zamówieniami publicznymi oraz nierzetelnym prowadzeniu dokumentacji związanej z prowadzonymi postępowaniami.
Inne uwagi NIK
Zwrócono uwagę także na nieobsadzenie stanowiska zastępcy dyrektora, co doprowadziło do sytuacji braku możliwości podejmowania wszystkich działań wskazanych w Statucie Teatru, a także spowodowało koncentrację licznych obowiązków na osobie Głównej Księgowej Teatru.
Po zakończeniu kontroli Marszałek Województwa Dolnośląskiego poinformował NIK, że w celu wyeliminowania dalszych nieprawidłowości w zarządzaniu Teatrem stanowisko zastępcy dyrektora Teatru zostało obsadzone.
Frekwencja
Choć w 2017 roku, w porównaniu do roku 2015, Teatr odnotował wzrost liczby zorganizowanych premier, to jednocześnie postępował spadek liczby zrealizowanych spektakli oraz liczba pozyskanych odbiorców - z niemal 96 tys. w 2015 r. do jedynie 48,3 tys. w 2017 r. (spadek o blisko 50 proc.).
Zmniejszyła się także frekwencja na widowniach Teatru - z 98 proc. wypełnienia widowni w 2015 r. do 62 proc. w 2017 r.
Działania po zakończeniu kontroli
O wynikach kontroli w Teatrze Polskim we Wrocławiu NIK poinformowała Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego a także Marszałka województwa dolnośląskiego, czyli organy nadzorujące Teatr.
Obecnie wszystkie dokumenty pokontrolne analizowane są pod kątem prawnej realizacji wyników kontroli, w zakresie ewentualnego skierowania zawiadomień do organów powołanych do dochodzenia odpowiedzialności związanej ze stwierdzonymi w wyniku kontroli nieprawidłowościami.
