W trakcie posiedzenia seminaryjnego Kolegium NIK dyskutowano o wyzwaniach i szansach związanych z realizacją budżetu zadaniowego w Polsce. Pretekstem do naukowej debaty była kontrola NIK pt. „Planowanie i realizacja zadaniowego układu wydatków w kontekście reformy systemu budżetowego”. Choć NIK, negatywnie oceniła funkcjonowanie budżetu zadaniowego jako narzędzia służącego poprawie skuteczności i efektywności zarzadzania środkami publicznymi, to jednak zaproszeni goście zgodzili się, iż nie ma odwrotu od budżetu zadaniowego. Należy to narzędzie udoskonalić, tak żeby usprawniło zarządzanie finansami publicznymi oraz powiązało środki publiczne z efektami.
Seminaryjne posiedzenia Kolegium Najwyższej Izby Kontroli poświęcone są najważniejszym problemom z punktu widzenia kraju i obywateli. Takim zagadnieniem, mało znanym opinii publicznej, jest z pewnością budżet zadaniowy, który funkcjonuje równolegle z budżetem tradycyjnym, choć przypadła mu rola dodatkowego narzędzia objaśniającego. W tegorocznym seminaryjnym posiedzeniu Kolegium NIK udział wzięli m.in.: członkowie Kolegium NIK, naukowcy i eksperci zajmujący się budżetem zadaniowym, a także przedstawiciele Kancelarii Prezydenta RP i Kancelarii Prezesa Rady Ministrów.
Posiedzenie otworzył Prezes NIK, Marian Banaś, który przypomniał, że w ostatnim dziesięcioleciu Najwyższa Izba Kontroli przeprowadziła kilka kontroli odnoszących się do funkcjonowania budżetu zadaniowego w kontekście efektywności i rozliczalności wydatków publicznych oraz prowadzenia kontroli zarządczej. Zaś stwierdzone nieprawidłowości były wskazówką, że układ zadaniowy nie stanowił skutecznego narzędzia zarządzania wydatkami dla osiągnięcia zaplanowanych celów. Prezes NIK zwrócił także uwagę, że układ zadaniowy nie został zintegrowany z planami działalności poszczególnych ministrów. Nie mógł być więc w pełni wykorzystany w kontroli zarządczej.
Wypowiedź Prezesa NIK Mariana Banasia
NIK o budżecie zadaniowym cz.1
Wyniki kontroli „Planowanie i realizacja zadaniowego układu wydatków w kontekście reformy systemu budżetowego” w ogólnym zarysie przedstawiła nadzorująca kontrolę wiceprezes NIK, Małgorzata Motylow. – NIK negatywnie oceniła funkcjonowanie budżetu zadaniowego jako narzędzia służącego poprawie skuteczności i efektywności zarządzania środkami publicznymi. Na poziomie centralnym układ zadaniowy wydatków nie odgrywał, co do zasady, znaczącej roli w zarządzaniu środkami publicznymi – powiedziała wiceprezes NIK.
Szczegóły kontroli zaprezentował Stanisław Jarosz, dyrektor Departamentu Budżetu i Finansów NIK. – Budżet zadaniowy nie przyczynił się ani do poprawy zarządzania środkami publicznymi, ani do bardziej przejrzystego podziału odpowiedzialności za realizację zadań publicznych, ani do lepszej komunikacji z interesariuszami – podkreślił dyrektor Jarosz. – Po czternastu latach, od podjęcia przez Radę Ministrów decyzji o wprowadzeniu budżetu zadaniowego, trudno było wskazać choćby jeden cel, który został zrealizowany w wyniku zastosowania tego narzędzia.
Wypowiedź Stanisława Jarosza, dyrektora Departamentu Budżetu i Finansów NIK
NIK o budżecie zadaniowym cz.2
Według prof. dr hab. Teresy Lubińskiej z Uniwersytetu Szczecińskiego, budżet zadaniowy jest znakomitym narzędziem wspierania procesów zarządzania zadaniami publicznymi. Dzięki budżetowi zadaniowemu możliwy jest pomiar efektów działania administracji publicznej pod względem sprawności i gospodarności. Pani Profesor zgodziła się z NIK odnośnie krytycznych uwag dotyczących funkcjonowania budżetu zadaniowego, jednocześnie wskazując na potrzebę dalszego wykorzystania tego narzędzia po przeprowadzeniu niezbędnych zmian wynikających z zebranych doświadczeń. Profesor Teresa Lubińska podkreśliła, że w budżecie zadaniowym powinna być jasno ustalona odpowiedzialność za realizację zadań publicznych. Ważna jest też przejrzystość, pozwalająca powiązać cele i mierniki z wydatkami realizowanymi przez poszczególnych dysponentów budżetu państwa. Zasady te nie były odzwierciedlane w realizowanych dotychczas budżetach. Ponadto, zgodnie z wnioskiem NIK, przygotowanie budżetu zadaniowego powinno stać się ponownie zadaniem Kancelarii Premiera Rady Ministrów stanowiącej centrum decyzyjne zarządzania państwem.
Wypowiedź prof. dr hab. Teresy Lubińskiej z Uniwersytetu Szczecińskiego
NIK o budżecie zadaniowym cz.3
Zdaniem prof. dr hab. Marty Postuły z Uniwersytetu Warszawskiego przyszłość budżetu zadaniowego w Polsce pozostaje nadal otwartą kwestią. Należy pamiętać, że prowadzone obecnie debaty i rozważania, jak również działania i decyzje często weryfikują nawet zasadnicze podstawy dotychczasowego dorobku w poszukiwaniu nowych bardzie optymalnych rozwiązań. Profesor Marta Postuła podkreśliła także, że przy usprawnieniu budżetu zadaniowego trzeba pamiętać, by dostosować go do realiów danego kraju. Ponieważ nie ma nic bardziej błędnego niż wykorzystanie wzorców, które sprawdzają się na świcie, ale w żaden sposób nie dadzą się inkorporować do polskich systemów społecznych, tradycji, nawyków i kultury.
Wypowiedź prof. dr hab. Marty Postuły z Uniwersytetu Warszawskiego
NIK o budżecie zadaniowym cz.4
Kolejny prelegent, dr Cezary Mech, doradca Prezesa Narodowego Banku Polskiego, zwrócił uwagę, że Polska znalazła się z jednej strony w pułapce średniego dochodu, z drugiej strony w pułapce energetycznej, w dodatku ma niewielki wpływ na regulacje UE. Dlatego jego zdaniem decyzje budżetowe muszą wyznaczać optymalny poziom opodatkowania gospodarki, aby przeznaczać środki na takie funkcje państwa, które maksymalizują dobrostan obywateli, jak i maksymalnie przyspieszają proces konwergencji. – W celu przyspieszenia procesu konwergencji należy wdrożyć inwestycje w infrastrukturę społeczną, w zależności od społecznych możliwości organizacyjnych i kosztów kapitału uzależnionego od skali zadłużenia społecznego i ryzyka podejmowanych projektów – stwierdził dr Cezary Mech. Zdaniem naukowca ograniczenie formalne, dotyczące zarówno poziomu zadłużenia, jak i deficytu, nie powinno dotyczyć projektów budżetowych mających dodatnie społeczne NPV, przejawiające się spłacalnością sfinansowanych nakładów przez poszerzenie bazy podatkowej w przyszłości.
Wypowiedź dr. Cezarego Mecha, doradcy Prezesa Narodowego Banku Polskiego
NIK o budżecie zadaniowym cz.5
Z kolei prof. dr hab. Artur Nowak-Far ze Szkoły Głównej Handlowej wspomniał, jak istotny wpływ prawa UE na funkcjonowanie budżetów krajowych mają również prawne ramy zarządzania gospodarczego w Unii Europejskiej. Przepisy te – mimo że w istotnym zakresie wpływają na funkcjonowanie budżetu państwa i szerzej, całego krajowego systemu budżetowego – nie determinują jego postaci, a więc również nie wpływają bezpośrednio i decydująco na metody i formy planowania budżetowego. Prof. Nowak-Far zaznaczył jednak, że pośrednio wszystkie wspomniane reguły zmierzają do zapewnienia przejrzystości systemu budżetowego, zwiększenia jego sterowalności, a także podwyższenia poziomu rozliczalności podmiotów, które za wykonanie budżetu odpowiadają. Wpływają także na upowszechnienie zastosowania jednolitych standardów międzynarodowych rachunkowości budżetowej.
Wypowiedź prof. dr hab. Artura Nowaka-Fara ze Szkoły Głównej Handlowej
NIK o budżecie zadaniowym cz.6
Referaty wszystkich prelegentów, a także relacja z dyskusji, jaka odbyła się na zakończenie seminaryjnego posiedzenia Kolegium NIK, zostaną opublikowane w specjalnym numerze „Kontroli Państwowej”.
