Objęte analizą NIK postępowania przetargowe przeprowadzono przez PKP Cargo S.A. zgodnie z obowiązującą w Spółce instrukcją sprzedaży. Dotyczyły one zbycia zbędnego taboru. Nieprawidłowości wystąpiły na etapie realizacji umów sprzedaży zawartych z nabywcami taboru kolejowego. Stwierdzono, że Spółka nie naliczała przysługujących jej opłat za zajętość własnych torów kolejowych zajmowanych przez nieodebrany przez kontrahentów tabor kolejowy. Było to skutkiem zgody na nienaliczanie opłat postojowych za nieodebrany tabor kolejowych, wyrażonej przez pracownika PKP Cargo S.A. z przekroczeniem umocowania do działania w imieniu Spółki.
Delegatura NIK w Lublinie skontrolowała gospodarowanie przez PKP Cargo S.A. (dalej: Spółka) taborem kolejowym w latach 2021-2023 (do 5 kwietnia).
Celem głównym kontroli było zweryfikowanie, czy proces likwidacji i zbycia pojazdów taboru kolejowego przygotowano i przeprowadzono zgodnie z przepisami prawa i regulacjami wewnętrznymi Spółki. W ramach celów szczegółowych przeanalizowano prawidłowość kwalifikowania pojazdów kolejowych do sprzedaży i przygotowania tych pojazdów do zbycia, a także zweryfikowano poprawność przeprowadzania procesu sprzedaży.
W kontrolowanym okresie Spółka kontynuowała działania mające na celu redukcję zdiagnozowanej nadwyżki posiadanego taboru kolejowego. W latach 2021-2022 Spółka przeprowadziła 12 postępowań przetargowych dotyczących likwidacji lub zbycia taboru kolejowego. NIK skontrolowała dwa postępowania, których przedmiotem była sprzedaż 234 lokomotyw, 207 wraków lokomotyw oraz 648 wraków wagonów.
Wraki lokomotyw i wagonów kwalifikowano do zbycia, zgodnie z przyjętymi w Spółce uregulowaniami. W tym zakresie działalności Spółki nie stwierdzono nieprawidłowości.
Nieprawidłowości pojawiły się na etapie realizacji umów sprzedaży z nabywcami taboru. Spółka nie naliczała opłat za zajętość własnych torów, na których stał nieodebrany przez kontrahentów tabor.
Stwierdzono także, że Spółka nie obciążała kontrahentów opłatami za tory wynajmowane od PKP PLK S.A., na których wraz z taborem Spółki przechowywany był tabor kolejowy kontrahentów. Spółka nie dochodziła od tych kontrahentów proporcjonalnego partycypowania w kosztach najmu tych torów kolejowych.
Działania w zakresie wyrejestrowania pojazdów kolejowych prowadzone były na bieżąco. Nie stwierdzono przypadków ponownego zarejestrowania pojazdu kolejowego sprzedanego jako wrak i przeznaczonego do kasacji. Skreślenia taboru kolejowego z ewidencji środków trwałych oraz zaprzestania dokonywania odpisów amortyzacyjnych dokonano zgodnie z przyjętą w Spółce polityką rachunkowości.
Spółka stosowała hierarchię sposobów postępowania z odpadami.
Jednocześnie, kontrola NIK wykazała, że Spółka błędnie intepretowała moment zakwalifikowania jako odpadu taboru kolejowego przeznaczonego do likwidacji i zbycia. Ustawowa definicja odpadu została wypełniana z chwilą podjęcia przez właściwe organy Spółki decyzji o wyłączeniu środka trwałego z eksploatacji i przeznaczeniu go do likwidacji – najczęściej poprzez sprzedaż jako złom. Natomiast Spółka przyjęła, że tabor kolejowy sprzedawany jako złom staje się odpadem w momencie jego fizycznego przekazania nabywcy. To skutkowało nieprowadzeniem na bieżąco ewidencji odpadów, gdyż wraki pojazdów taboru kolejowego nie były ujmowane w tej ewidencji z chwilą podjęcia decyzji przez upoważnione do tego organy Spółki, lecz nawet po kilku latach tj. po zakończeniu procesu sprzedaży wraków taboru kolejowego kontrahentom – z chwilą fizycznego przekazania tego taboru. Niewłaściwa interpretacja momentu powstania odpadu skutkowała również nieprzestrzeganiem przez Spółkę dopuszczalnych okresów magazynowania odpadów, które dla odpadów niebezpiecznych (tj. wraków lokomotyw) wynosiły 1 rok, a dla pozostałych odpadów (tj. wraków wagonów) – 3 lata. W toku kontroli NIK stwierdzono, że w skrajnych przypadkach okres magazynowania odpadów wyniósł ponad 6 lat.
Kontrola NIK wykazała także przypadki niewystawiania przez Spółkę kart przekazania odpadów z chwilą zawarcia protokołu zdawczo-odbiorczego ich przekazania. Obowiązek taki wynikał z zapisów umów sprzedaży taboru kolejowego stosowanych przez Spółkę.
W związku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami Najwyższa Izba Kontroli sformułowała w wystąpieniu pokontrolnym jedną uwagę oraz cztery wnioski pokontrolne. W uwadze NIK wskazała na potrzebę zabezpieczenia procesu podejmowania decyzji o nienaliczaniu opłat za wydłużony postój zbytego taboru kolejowego w sposób transparentny, gwarantujący przejrzystość, przy uwzględnieniu wewnętrznych uregulowań Spółki. Natomiast sformułowane wnioski pokontrolne dotyczyły:
- podjęcia działań mających na celu naliczenie należnych opłat za zajętość torów oraz bieżące naliczanie tych opłat w przypadkach nieodebrania zakupionego przez kontrahentów taboru kolejowego w wyznaczonym terminie.
- podjęcia działań mających na celu obciążenie właścicieli pojazdów kolejowych opłatami ponoszonymi przez Spółkę za zajmowanie torów kolejowych PKP PLK S.A., proporcjonalnie do zajętości tych torów przez pojazdy taboru kolejowego należące do tych podmiotów oraz naliczanie tych opłat proporcjonalnie do zajętości obcych torów.
- bieżącego prowadzenia ewidencji odpadów.
- przestrzegania dopuszczalnych okresów magazynowania odpadów.
Udział lokomotyw i wagonów uznanych w PKP Cargo S.A. jako nadwyżka taboru kolejowego, a także wysokość nienaliczonych opłat postojowych oraz nienaliczonych proporcjonalnie opłat za zajmowanie torów PKP PLK S.A. została objęta przez Spółkę tajemnicą przedsiębiorstwa.
