Opieszałość w prowadzonych postępowaniach administracyjnych i egzekucyjnych oraz w egzekwowaniu nakazów, a także niewłaściwe i nieterminowe rozpatrywanie oraz ewidencjonowanie skarg, to główne i powtarzające się nieprawidłowości stwierdzone w jednostkach nadzoru budowlanego. NIK stwierdziła także braki kadrowe, w szczególności dotyczące osób z uprawnieniami budowlanymi, które w istotnym stopniu przyczyniły się do powstania ujawnionych nieprawidłowości.
Izba zbadała w jaki sposób Wojewódzki Inspektorat Nadzoru Budowlanego we Wrocławiu, Powiatowy Inspektorat Nadzoru Budowlanego dla miasta Wrocławia oraz Powiatowy Inspektorat Nadzoru Budowlanego dla miasta Legnicy planowały środki na swoje funkcjonowanie w 2022 r. i jak je wydawały, czy zapewniły warunki organizacyjno-prawne do wykonywania zadań ustawowych, a także jakie osiągnęły w związku z tym efekty.
We wszystkich objętych kontrolą jednostkach nadzoru budowlanego w konsekwencji stwierdzonych łącznie 31 nieprawidłowości. NIK zwróciła uwagę na potrzebę wzmocnienia kontroli zarządczej, w celu zapewnienia realizacji celów i zadań tych podmiotów w sposób zgodny z prawem i terminowy.
W przypadku Wojewódzkiego Inspektoratu Nadzoru Budowlanego we Wrocławiu zastrzeżenia Najwyższej Izby Kontroli budziły np. nierzetelne działania polegające na tym, że upomnienie w sprawie usunięcia nieodpowiedniego stanu technicznego muru oporowego zostało wysłane do zobowiązanego po upływie niemal dwóch miesięcy od dnia, w którym decyzja nakładająca ww. obowiązek, stała się ostateczna. Natomiast grzywna w celu przymuszenia realizacji tego obowiązku w wysokości 60 tys. zł została nałożona po niemal 40 dniach od doręczenia upomnienia w tej sprawie. Mało tego, w celu wyegzekwowania niezapłaconej grzywny nie wystawiono administracyjnego tytułu wykonawczego, do czego Inspektorat był zobowiązany. Poza tym ujawniono m.in. dokonywanie zakupu usług i sprzętu na łączną kwotę 31,5 tys. zł z naruszeniem wewnętrznego Regulaminu zamówień, a także nieterminowe uregulowanie dwóch płatności za faktury w łącznej wysokości 12,3 tys. zł.
Dolnośląski Wojewódzki Inspektor Nadzoru Budowlanego wyjaśniając kontrolerom NIK wyżej wymienione nieprawidłowości powołał się m.in. na „braki mocy przerobowych”.
Ograniczenia wynikające z poziomu zatrudnienia wystąpiły także w Powiatowym Inspektoracie Nadzoru Budowlanego dla miasta Wrocławia. W przypadku Legnicy stwierdzono, że spośród pięciu zatrudnionych pracowników merytorycznych Inspektoratu tylko trzy osoby posiadały uprawnienia budowlane.
Najwyższa Izba Kontroli miała również zastrzeżenia do warunków lokalowych w jednej z kontrolowanych jednostek. Przeprowadzone oględziny wykazały, że jedno z pomieszczeń zajmowane przez trzech pracowników było za małe. W trzech innych pomieszczeniach pracownicy nie mieli bezpiecznego i wygodnego dostępu do stanowisk pracy. Dolnośląski Wojewódzki Inspektor Nadzoru Budowlanego wyjaśnił m.in., że zawężone przejścia w pokojach zajmowanych przez pracowników Inspektoratu wynikały z niedostosowania zajmowanych pomieszczeń biurowych i stanowisk pracy do specyfiki oraz charakteru pracy inspektorów, a składane do Wojewody Dolnośląskiego wnioski o przekazanie nowej, dostosowanej do potrzeb Inspektoratu siedziby nie przyniosły rezultatu.
Jako niespełniające wymogów wynikających z przepisów ustawy o służbie cywilnej NIK oceniła wszystkie przeprowadzone w 2022 r. w Powiatowym Inspektoracie Nadzoru Budowlanego we Wrocławiu nabory na wolne stanowiska pracy. Jednostka ta borykała się z problemami kadrowymi, w ubiegłym roku z pracy w niej zwolniło się pięciu pracowników, a trzy długotrwałe nieobecności wymagały zatrudnienia na zastępstwo. Jak wyjaśnił Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego dla Miasta Wrocławia głównymi powodami odejścia z pracy pracowników było przeciążenie obowiązkami, wynagrodzenie nieadekwatne do wykonywanej pracy oraz presja czasu. Na 12 przeprowadzonych w 2022 r. naborów na wolne stanowiska pracy tylko siedem zostało skutecznie zakończonych.
W jednym przypadku Powiatowy Inspektorat Nadzoru Budowlanego dla miasta Wrocławia nie wyegzekwował obowiązków nałożonych w wydanej w kwietniu 2022 r. decyzji na właściciela hali magazynowej zniszczonej w wyniku katastrofy budowlanej (wykonanie nakazu sprawdzono dopiero trakcie kontroli NIK). Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego dla miasta Wrocławia wyjaśnił, że po upływie pięciu tygodni od wydania decyzji skontrolowano teren katastrofy budowlanej i stwierdzono usunięcie zagrożenia, a w celu upewnienia się, że nakaz został całkowicie wykonany zaplanowano ponowną kontrolę w bieżącym roku. W ocenie NIK zwłoka skutkowała jednak zaadaptowaniem pozostałych po katastrofie budowlanej ścian hali i wykorzystaniem ich do powstania nielegalnego obiektu.
NIK stwierdziła także w Powiatowym Inspektoracie Nadzoru Budowlanego dla miasta Wrocławia opóźnienia w terminach rozpatrzenia spraw dotyczących zmian decyzji ostatecznych oraz wyegzekwowania nakazu rozbiórki. Ponadto w tym Inspektoracie stwierdzono m.in., że ewidencja rozpoczynanych i oddawanych do użytku obiektów budowlanych nie była prowadzona w pełni rzetelnie – nie wszystkie pozycje rejestru były wypełnione, tj. wpisy nie zawierały symbolu podzbioru PKOB (Polska Kwalifikacja Obiektów Budowlanych) oraz danych technicznych obiektów, a także Inspektorat nie udostępniał w BIP wyników kontroli przeprowadzonych w tej jednostce pomimo takiego obowiązku.
Z kolei w Powiatowym Inspektoracie Nadzoru Budowlanego dla miasta Legnicy stwierdzono nieuzasadnioną zwłokę, a nawet okresy bezczynności w podejmowaniu wymaganych czynności w prowadzonych postępowaniach administracyjnych. W ocenie NIK naruszało to wynikającą z tego aktu prawnego zasadę ogólną, która obliguje organy administracji publicznej do działania w sprawie wnikliwie i szybko, posługując się możliwie najprostszymi środkami prowadzącymi do jej załatwienia. Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego dla miasta Legnicy wyjaśnił, że powodem przewlekłości prowadzonych postępowań administracyjnych była ich duża liczba innych postępowań oraz różny stopień ich skomplikowania.
W przypadku Powiatowego Inspektoratu Nadzoru Budowlanego dla miasta Legnicy, NIK zakwestionowała również wystawienie upoważnień i prowadzenie obowiązkowych kontroli budowy przez pracowników, którzy nie posiadali uprawnień budowlanych. Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego dla miasta Legnicy wyjaśnił, że kontrole obowiązkowe prowadzone są przez minimum dwie osoby, a stan zatrudnienia w Inspektoracie często nie pozwala na to, aby obie kontrolujące osoby posiadały uprawnienia budowlane, stąd upoważnienia są wystawiane również osobom nie posiadającym takich kwalifikacji. W ocenie NIK z Prawa budowlanego wynika jednak obowiązek posiadania uprawnień budowlanych przez osoby przeprowadzające obowiązkowe kontrole budowy, a mając na względzie zasadę legalizmu organy publiczne winny działać w sferze publicznoprawnej na podstawie i w granicach prawa i bez wyraźnego upoważnienia ustawowego nie mogą one dowolnie postępować ponad wymogi wynikające z przepisów prawa.
Izba sformułowała pod adresem kontrolowanych inspektoratów łącznie 21 wniosków w celu wyeliminowania stwierdzonych nieprawidłowości. Kontrolowani inspektorzy nadzoru budowlanego poinformowali NIK o przyjęciu do wykonania wszystkich wniosków oraz o podejmowanych działaniach w celu ich realizacji.
Finansowe rezultaty kontroli wyniosły 72,3 tys. zł.
