UE realizuje cele w obszarze polityki spójności w drodze współfinansowania inwestycji w państwach członkowskich. W okresie 2014-2020 wprowadziła specjalne instrumenty, których celem jest zapewnienie zachęt finansowych premiujących uzyskiwanie rezultatów i jak najbardziej gospodarne wykorzystanie środków finansowych. Kontrolerzy Europejskiego Trybunału Obrachunkowego ocenili, na ile te instrumenty zostały wykorzystane przez Komisję Europejską i państwa członkowskie, m.in. przez Polskę.
Zasoby finansowe przydzielone na wdrażanie polityki spójności to ok. 1/3 budżetu UE (357 mld euro w okresie finansowania 2014-2020 oraz 373 mld euro w okresie 2021-2027). Wprowadzone instrumenty zachęcające do osiągania wyników to wymóg spełnienia szczegółowych warunków wstępnych (np. istnienie odpowiednich ram prawnych) w celu stworzenia otoczenia sprzyjającego inwestycjom, kwota z budżetu zarezerwowana na wydatki i wypłacana pod warunkiem osiągnięcia określonych celów pośrednich (tzw. rezerwa wykonania) oraz modele finansowania oparte na wynikach. Finansowanie, które byłoby w większym stopniu oparte na wynikach mogłoby pomóc UE w przeznaczeniu środków na najskuteczniejsze programy. Jednak, zdaniem Trybunału, w obszarze polityki spójności nadal nie ma wyraźnego powiązania pomiędzy finansowaniem a efektami programów operacyjnych.
Trybunał przeanalizował 14 programów operacyjnych, w tym cztery wdrażane w Polsce: Regionalny Program Operacyjny Województwa Małopolskiego oraz trzy programy operacyjne: Wiedza Edukacja Rozwój, Infrastruktura i Środowisko oraz Inteligentny Rozwój. W przypadku tego ostatniego analiza Trybunału wykazała, że w ramach priorytetów programu osiągnięto założone cele pośrednie dotyczące liczby przedsiębiorstw otrzymujących dotacje lub wsparcie, liczby rozpoczętych operacji oraz wydatków zadeklarowanych Komisji.
Kontrolerzy Trybunału poinformowali również, że w okresie programowania 2014-2020 Komisja wprowadziła szereg zmian i korekt do zasad obowiązujących państwa członkowskie (np. dotyczących osiągania celów pośrednich), dzięki czemu mogły one zadeklarować lepsze wyniki od tych, które zgłosiłyby na podstawie pierwotnie obowiązujących przepisów. Na podstawie danych z przeglądu realizacji efektów programów, przeprowadzonego w 2019 r. przez Komisję, Trybunał stwierdził, że z finansowego punktu widzenia wpływ tych zmian był największy w odniesieniu do Polski, Włoch i Hiszpanii. W przypadku Polski rezerwa wykonania, która nie została Polsce udostępniona w związku z nieosiągnięciem określonych celów wyniosła 48 mln euro, ale gdyby Komisja nie dokonała ww. korekt, nieudostępniona rezerwa byłaby dużo wyższa i wyniosła 894 mln euro.
