Każda kontrola NIK to ocena kontrolowanej działalności. Jeśli inspektorzy stwierdzą nieprawidłowości wskazują rozwiązania, które usuną bądź naprawią wadliwy mechanizm. Pokazują także jak można udoskonalić prowadzoną działalność. Często także kontrole NIK wskazują luki bądź sprzeczności w prawie, które utrudniają sprawne funkcjonowanie państwa oraz sprzyjają korupcji. Efektem takich ustaleń są wnioski NIK (de lege ferenda) skierowane do ustawodawcy bądź rządu o zmianę obowiązujących ustaw lub modyfikację bądź wydanie nowych aktów wykonawczych.
W 2009 roku Izba zakończyła m.in. kontrolę systemu przyjmowania i rozpatrywania skarg w wybranych naczelnych organach administracji państwowej. W toku kontroli inspektorzy stwierdzili m.in., że większość skarg rozpatrywana była nieterminowo. Izba zaleciła, aby skarżący każdorazowo był informowany o przyczynach zwłoki i nowym terminie załatwienia sprawy. Zalecenie pozwoliło na urealnienie terminu załatwienia skargi i wpłynęło korzystnie na wizerunek urzędu.
Dzięki wykonaniu zaleceń NIK zwiększyła się w Łodzi liczba domów pomocy społecznej. Wpłynie to pozytywnie na skrócenie czasu oczekiwania na pobyt w takiej placówce. Do tej pory osoby potrzebujące, w podeszłym wieku musiały czekać aż dwa lata na miejsce w tego rodzaju placówce.
Wychowankowie Specjalnego Ośrodka Szkolno - Wychowawczego w Jurkach mogą czuć się bardziej bezpieczni. Kierownictwo placówki zrealizowało zalecenia inspektorów NIK po kontroli Organizacja i finansowanie kształcenia specjalnego. Naprawiono urządzenia sportowe, zabezpieczono teren stawu znajdujący się w bezpośrednim sąsiedztwie szkoły itd.
NIK chce pomóc także repatriantom, którzy przybywając do Polski czekają na należną pomoc finansową średnio 3 miesiące, ale bywa że i ponad pół roku. Izba po kontroli realizacji ustawy o repatriacji w Małopolsce złożyła 3 wnioski de lege ferenda. Wnosi w nich o zmiany przepisów ustawy m.in. nałożenie na gminę zapraszającą obowiązku natychmiastowego powiadomienia MSWiA o miejscu pobytu repatrianta, by Ministerstwo szybko mogło wydać decyzję o wypłacie pomocy. NIK wnioskuje także o skrócenie 60 - dniowego, ustawowego czasu wypłaty pomocy.
Wykonanie tego i innych wniosków jest stale monitorowane przez NIK. Realizacja niektórych zaleceń jest natychmiastowa, inne natomiast wymagają działań rozłożonych w czasie i na ich efekty trzeba czekać dłużej. Bez względu jednak na czas realizacji wniosku, wykonanie każdego z zaleceń pokontrolnych to poprawa funkcjonowania nie tylko konkretnej instytucji, urzędu ale również państwa.
Efekty kontroli podjętych przez NIK wpływają bezpośrednio lub pośrednio na polepszenie jakości życia każdego z nas. Każdy zrealizowany wniosek pokontrolny to krok ku temu aby nasze państwo funkcjonowało sprawniej a publiczne pieniądze były lepiej zagospodarowane.
