Realizowane w województwie opolskim projekty na rzecz różnorodności biologicznej są w większości prawidłowo zgłaszane, akceptowane, finansowane, realizowane i monitorowane. Wyjątkiem jest gmina Paczków, gdzie zaplanowano reintrodukcję rośliny tam nie występującej i ochronę m.in. nieistniejącego w przyrodzie gatunku ptaka.
Różnorodność biologiczna ekosystemu wymaga ochrony poprzez diagnozowanie przyczyn jej zanikania i poprzez konkretne działania, jak: 1. zabezpieczenie lokalnych gatunków roślin i zwierząt przed zjawiskami ekologicznie szkodliwymi, 2. reintrodukcję (ponowne wprowadzanie) gatunków wytrzebionych lokalnie oraz 3. zapobieganie ekspansji gatunków obcych a groźnych dla miejscowego ekosystemu. Działania na rzecz bioróżnorodności wymagają zatem skrupulatnego planowania, opartego na wiedzy o specyfice biologicznej danego obszaru i o jego warunkach środowiskowych - szczególnie w czasach wysokiego zagrożenia dla środowiska.
Opolszczyzna należy do najuboższych w Polsce regionów pod względem organizacji obszarów chronionych - brak tu parków narodowych, są zaledwie 3 parki krajobrazowe, najmniej w Polsce rezerwatów i pomników przyrody. Stąd szczególna potrzeba regionalnych działań na rzecz zapewnienia bioróżnorodności.
Opracowując Regionalny Program Operacyjny Województwa Opolskiego na lata 2014-2020 (RPO WO) w zakresie Działania 5.1 Ochrona różnorodności biologicznej, Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego wykorzystał ogólnodostępne analizy stanu środowiska przyrodniczego województwa i wynikające z nich wnioski.
W konkursach przeprowadzonych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Opolskiego na lata 2014-2020 (RPO WO) wyłaniano projekty oceniane pozytywnie pod względem formalnym i merytorycznym. Listy rankingowe ocenianych projektów zatwierdzano stosownymi uchwałami.
W Urzędzie Marszałkowskim stworzony został system monitorowania postępów wdrażania RPO WO 2014-2020, w tym m.in. sporządzane były informacje kwartalne i sprawozdania roczne. Monitoring prowadzono z uwzględnieniem wielu czynników, mających wpływ zarówno na podstawy podejmowanych decyzji, na sposób ich wcielania w życie, jak i na efekty, w tym społeczne. Na podstawie rocznych planów przeprowadzano również kontrole realizacji projektów.
Ośmiu spośród dziewięciu objętych kontrolą beneficjentów prawidłowo przygotowało, a następnie skutecznie zrealizowało dofinansowane projekty, posługując się rzetelną dokumentacją wykazującą konieczność konkretnych działań, w tym inwestycyjnych. Zakładane efekty zostały osiągnięte, choć w kilku podmiotach doszło m.in. do naruszenia zasad udzielania zamówień publicznych. Środki RPO WO przeznaczone na dofinansowanie działań, w większości objętych kontrolą projektów, zostały wykorzystane prawidłowo i skutecznie.
Wyjątkiem na tym tle jest Urząd Miejski w Paczkowie, realizujący projekt Ochrona różnorodności biologicznej w Paczkowie poprzez zagospodarowanie stawu przy ul. Klonowej. Kontrola wykazała tu nieprawidłowości mogące skutkować ryzykiem nieosiągnięcia założonego wpływu projektu na środowisko naturalne, a wynikające z niedopasowania planowanych do realizacji zadań do lokalnych uwarunkowań przyrodniczych.
UM w Paczkowie wnioskował m.in. o dofinansowanie reintrodukcji rokitnika zwyczajnego, nie dysponował jednak dokumentacją, która by potwierdzała, że teren planowanej inwestycji stanowił kiedykolwiek naturalne stanowisko tej rośliny - mówiąc krótko, rokitnik zwyczajny w tym regionie, w stanie naturalnym, w ogóle nie występuje.
W opisie projektu wymienione zostały też bardzo rzadkie ptaki z gatunków zagrożonych, których ochronie ma służyć dofinansowanie. Wśród nich wymieniono m.in. nieistniejący gatunek - kulinek płonny - świadczący o nierzetelnym przygotowaniu dokumentacji przyrodniczej. Inny ptak (raróg) został podany z omyłką pisarską, co świadczy o niedostatecznej staranności przy przygotowaniu projektu.
Urząd Miejski w Paczkowie nie wprowadził szczegółowych regulacji w zakresie dostosowania swojej struktury do potrzeb zarządzania i nadzoru nad realizowanymi projektami. Inne nieprawidłowości stwierdzone głównie w ww. UM ujęte są obok w infografice.
W żadnej z kontrolowanych jednostek nie zwiększono stanu zatrudnienia na potrzeby realizacji projektów.
Wszyscy beneficjenci przestrzegali wymogu informowania Instytucji Zarządzającej (IZ - w tym wypadku Departament Koordynacji Programów Operacyjnych Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego) o planowanych zmianach w realizacji projektów. Zmiany w umowach o dofinansowanie oraz w harmonogramach rzeczowo-finansowych każdorazowo wprowadzane były po wcześniejszym uzyskaniu zgody IZ. Projekty realizowane były zgodnie z zaakceptowanymi przez IZ harmonogramami rzeczowo-finansowymi. Wszyscy beneficjenci wykorzystywali nabyte środki trwałe zgodnie z przeznaczeniem i w ramach zakresu przewidzianego w projektach.
Projekty zakończone w czasie prowadzenia kontroli NIK osiągnęły zamierzone rezultaty. W wypadku dwóch skontrolowanych projektów kontrolerzy stwierdzili nierzetelnie prowadzoną dokumentację księgową. W dwóch jednostkach doszło do zaniechania lub nieskuteczności działań mających na celu dochodzenie należnych kar umownych na łączną kwotę ponad 26 tys. zł.
Wnioski
NIK skierowała wnioski pokontrolne do kierowników jednostek kontrolowanych realizujących projekty z zakresu ochrony różnorodności biologicznej. Dotyczyły one przede wszystkim:
- prowadzenia skutecznego nadzoru nad przygotowywaną dokumentacją dotyczącą zamówień publicznych;
- podjęcia działań zmierzających do wyegzekwowania należnych beneficjentom kar umownych;
- wprowadzenia mechanizmów kontrolnych zapewniających zgodność ze stanem faktycznym wyodrębnionej ewidencji wydatków projektów korzystających z dofinansowania ze środków Unii Europejskiej;
- wystąpienia do IZ o zgodę na kontynuację projektu z obecnym gatunkiem przewidzianym we wniosku o dofinansowanie lub zmianę tego gatunku na inny, równie cenny z przyrodniczego punktu widzenia (dotyczy ww. projektu Urzędu Miejskiego w Paczkowie).
