Dostęp do informacji publicznej w samorządach – jeszcze nieidealny

Skontrolowane samorządy były właściwie przygotowane do realizacji zadań w zakresie udostępniania informacji publicznej i większość z nich realizowały prawidłowo. Wykryte przez NIK nieprawidłowości dotyczyły przyjętych w samorządach regulacji ograniczających dostęp do informacji publicznej, jej nieterminowego udostępniania na wniosek, a także nieudostępniania lub niewłaściwego udostępniania informacji publicznej w BIP.

Prawo obywatela do informacji publicznej zapewnia art. 61 Konstytucji RP. Ustawa o dostępie do informacji publicznej (udip) wskazuje sposób realizowania tego prawa przez podmioty zobowiązane oraz formę, zakres i definicję udostępniania. Określa także jakie uprawnienia ma obywatel w zakresie dostępu do informacji publicznej.

Informacje publiczne udostępniane są m.in. poprzez zamieszczenie ich w Biuletynie Informacji Publicznej (BIP) oraz na podstawie złożonego wniosku (w formie ustnej lub pisemnej) do właściwego podmiotu. Samorządy mają obowiązek niezwłocznego udostępniania informacji publicznych, a także zapewniania ich aktualności.

Sposoby udostępniania informacji publicznej przewidziane w udip
Opis grafiki

Sposoby udostępniania informacji publicznej przewidziane w udip:

  • Biuletyn Informacji Publicznej
  • Tryb wnioskowy
  • Forma ustna lub pisemna bez pisemnego wniosku
  • Portal danych
  • Wyłożenie lub wywieszenie Informacji
  • Urządzenie umożliwiające zapoznanie z informacją (np. Infokiosk)
  • Wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów i materiały z tych posiedzeń

Źródło: opracowanie własne NIK.

W latach 2019-2021 rosła liczba skarg wpływających do sądów administracyjnych na bezczynność i na przewlekłe działanie organów jednostek samorządu terytorialnego w sprawach wniosków o udostępnienie informacji publicznej.

Szacunkowa liczba skarg złożonych do Wojewódzkich Sądów Administracyjnych i rozstrzygnięć tych sądów w sprawach o udostępnianie informacji publicznych w Polsce (opis grafiki poniżej)
Opis grafiki

Szacunkowa liczba skarg złożonych do Wojewódzkich Sądów Administracyjnych i rozstrzygnięć tych sądów w sprawach o udostępnianie informacji publicznych w Polsce, w latach 2019–2021

Rok 2019 2020 2021
skargi na bezczynność 647 639 811
wyroki uwzgledniające skargi na bezczynność 185 175 190
skargi na przewlekłe działanie 14 44 46
wyroki uwzgledniające skargi na przewlekłe działanie 4 5 5
orzeczenia, w których WSA zobowiązały organ do rozpatrzenia wniosku o udostepnienie informacji publicznej 110 115 116

Źródło: opracowanie własne NIK, na podstawie danych przekazanych przez NSA.

NIK przeprowadziła kontrolę (w czterech urzędach marszałkowskich, czterech starostwach i ośmiu urzędach gmin), w reakcji na sygnały o trudnościach w dostępie do informacji publicznej oraz stosowaniu ww. ustawy w jednostkach samorządu terytorialnego, które są usytuowane najbliżej obywatela.

Najważniejsze ustalenia kontroli

  • Wszystkie skontrolowane jednostki samorządu terytorialnego (16 jst) w latach 2020-2022 były przygotowane do realizacji obowiązków z zakresu udostępniania informacji publicznej. Jednakże w siedmiu jst przyjęto rozwiązania ograniczające dostęp do informacji publicznej.
  • Niezamieszczanie lub nieterminowe zamieszczanie niektórych informacji publicznych na stronach BIP wszystkich skontrolowanych jst było, w ocenie NIK, działaniem nieprawidłowym i nierzetelnym.
  • Brak zamieszczania przez 15 skontrolowanych jednostek przy niektórych informacjach metadanych, wymaganych przepisami udip, nie pozwalał na weryfikację ich prawidłowości i aktualności.
  • Niektóre samorządy nie udostępniły odpowiedzi na wnioski lub udostępniły je z opóźnieniem.  

Skontrolowane organy jednostek samorządu terytorialnego większość obowiązków związanych z udostępnianiem informacji publicznej realizowały zgodnie z przepisami prawa i rzetelnie.

Zgodnie z przepisami ustaw ustrojowych w statucie każdej skontrolowanej jst zawarto zapisy dotyczące udostępniania informacji publicznych. Ponadto w 12 (z 16) samorządach przyjęto dodatkowe wewnętrzne regulacje w sprawie udostępniania tych informacji. Zagadnienia realizacji obowiązku udostępniania informacji publicznej w BIP i na wniosek zawarto w pięciu jst, z kolei w siedmiu jednostkach obowiązywały procedury w zakresie jednego z trybów udostępniania informacji publicznej.

W 13 samorządach zrealizowano, wynikający z rozporządzenia w sprawie Biuletynu Informacji Publicznej, obowiązek wyznaczenia osób odpowiedzialnych za przekazywanie ministrowi właściwemu do spraw informatyzacji, informacji niezbędnych do zamieszczenia ich na stronie głównej BIP. W trzech pozostałych jednostkach zrealizowano ten obowiązek w trakcie kontroli lub tuż po jej zakończeniu.

Z ustaleń kontroli wynika, że siedem samorządów przyjęło regulacje ograniczające dostęp do informacji publicznej poprzez wprowadzenie zapisów o jej odpłatności. Określono w nich wysokość opłat za kopię strony dokumentu, za przygotowanie informacji publicznej na nośniku elektronicznym oraz za wysłanie informacji pocztą tradycyjną. Udostępnienie tych regulacji w BIP poszczególnych jednostek stanowiło informację dla zainteresowanych o kosztach, jakie powoduje złożenie wniosku o udostępnienie informacji publicznej, bez wzmianki, iż jednostka może nałożyć (ale nie musi) wymienione opłaty. Przyjęte rozwiązania kierownicy kontrolowanych jst wyjaśniali trudnością określenia poniesionych kosztów oraz wykładnią przepisu ustawy w zakresie „dodatkowych kosztów, związanych ze wskazanym we wniosku sposobem udostępnienia lub koniecznością przekształcenia informacji w formę wskazaną we wniosku”, co w ich ocenie uzasadniało wprowadzenie tych regulacji. We wszystkich jednostkach regulacje ustalające stałe opłaty zostały jednak zniesione.

Wszystkie samorządy prowadziły strony BIP, których obsługę zapewniali pracownicy jednostek, w kilku przypadkach przy wsparciu technicznym podmiotów zewnętrznych. Mimo obowiązywania regulacji wewnętrznych udostępniania informacji w BIP, nie wszystkie jednostki udostępniły każdą z objętych kontrolą informacji w BIP, a wiele nie zostało udostępnionych niezwłocznie, jak nakazywały przepisy.

NIK kontrolą objęła 15 rodzajów informacji, ale jedynie w przypadku sześciu rodzajów nie stwierdzono żadnych nieprawidłowości w udostępnianiu ich w BIP. Wykryte zaś nieprawidłowości dotyczyły:

  • dwanaście samorządów, wbrew ustawie o dostępie do informacji publicznej, nie udostępniało dokumentacji przebiegu i efektów kontroli oraz wystąpień, stanowisk, wniosków i opinii podmiotów je przeprowadzających. Jst podawały np. tylko tytuły i daty kontroli nie załączając jednak dokumentacji, do czego obligowała je ustawa;
  • w BIP sześciu jst nie było kompletnych lub/i aktualnych informacji na temat prowadzonych rejestrów, ewidencji i archiwów, oraz sposobu udostępniania informacji w nich zawartych;
  • pięć jst nie udostępniło niezwłocznie w BIP imiennych wykazów głosowań radnych, co było niezgodne z przepisami odpowiednich ustaw;
  • jedenaście jst, wbrew przepisom odpowiednich ustaw, nie udostępniło w BIP aż 78 nagrań sesji rad gminy, powiatu i sejmiku województwa;
  • trzy samorządy nie udostępniły aktualnych informacji o swoim majątku;
  • trzy jst nie udostępniły dziewięciu oświadczeń o stanie majątkowym osób zobowiązanych do ich złożenia (spośród 846 objętych kontrolą oświadczeń).

Nieprawidłowości przy udostępnianiu informacji publicznej w BIP dotyczyły również opatrywania każdej z udostępnionych informacji danymi o osobach je wytwarzających lub/i odpowiedzialnych za ich treść (brak tych danych stwierdzono w ponad 25 proc. Informacji), a także o osobach udostępniających informacje w BIP (brak tych danych stwierdzono w ponad 19 proc. informacji). Ponadto brakowało danych o czasie wytworzenia lub/i czasie udostępnienia ich w BIP (dotyczyło to ponad 25 proc. informacji) oraz o podmiotach udostępniających informacje w BIP (dotyczyło to ponad 13 proc. informacji).

Każda z jednostek objętych kontrolą stosowała rozwiązania chroniące przed celowym spowolnieniem dostępu do treści widocznych w BIP. Zabezpieczono również dostęp do treści tych informacji oraz zapewniono nieprzerwaną dostępność informacji w Biuletynie.

W latach 2020–2022 (do końca marca) do skontrolowanych jednostek wpłynęło łącznie 5.713 wniosków o udostępnienie informacji publicznej, z czego informacje udostępniono w 5.384 przypadkach. Tylko niewielki procent wniosków skutkował wydawaniem decyzji o odmowie udostępnienia informacji publicznej (w kolejnych latach objętych kontrolą było to odpowiednio 2,3 proc., 3,5 proc. i 1,3 proc.).

Większość samorządów zadbała o rzetelne prowadzenie rejestrów wniosków o udostępnienie informacji publicznych, choć dwa z nich nie zarejestrowały łącznie 21 wniosków o informacje publiczne, a w rejestrze informacji publicznych jednej jednostki odnotowywano również wnioski innego rodzaju.

Zasadniczo wnioski o udostępnienie informacji publicznej w skontrolowanych samorządach załatwiane były terminowo i prawidłowo, a stwierdzone nieprawidłowości były nieliczne:

  • w sześciu jednostkach łącznie dziewięć informacji udostępniono po upływie terminu, bez informowania wnioskodawców, kiedy otrzymają wnioskowane informacje;
  • w dwóch jednostkach, w trzech sprawach, nie udostępniono informacji wcale;
  • w jednym starostwie nie wydano dwóch decyzji o umorzeniu postępowania w sprawie udostępnienia informacji publicznej;
  • w jednej gminie, bez podstawy prawnej, żądano podania danych wnioskującego;
  • w dwóch starostwach nie informowano wnioskodawców lub informowano z opóźnieniem o wysokości opłaty za udostępnienie żądanych informacji.

Wnioski

do organów jednostek samorządu terytorialnego o:

  • wyeliminowanie regulacji ograniczających dostęp do informacji publicznej, w tym ustanawiających obowiązek wniesienia opłat za jej udostępnienie;
  • podjęcie działań w celu zapewnienia udostępniania informacji publicznych w sposób i terminach określonych w ustawie o dostępie do informacji publicznej, ustawach ustrojowych i rozporządzeniu BIP.

Do Prezesa Rady Ministrów sformułowano wniosek o podjęcie działań legislacyjnych (wniosek de lege ferenda) w celu określenia w ustawie o dostępie do informacji publicznej definicji legalnej pojęcia „informacja przetworzona”.

Informacje o artykule

Udostępniający:
Najwyższa Izba Kontroli
Data utworzenia:
22 czerwca 2023 14:40
Data publikacji:
22 czerwca 2023 14:40
Wprowadził/a:
Bogdan Ulka
Data ostatniej zmiany:
23 czerwca 2023 08:42
Ostatnio zmieniał/a:
Andrzej Gaładyk

Przeczytaj treść ponownie