Rozwój nowych pomysłów biznesowych dofinansowanych z Programu Operacyjnego Polska Wschodnia
Program spełnił oczekiwania – umożliwił realizację większości projektów z zakresu nowych pomysłów biznesowych, przyczyniając się do powstania innowacyjnych przedsięwzięć. Beneficjenci z reguły realizowali projekty zgodnie z umowami o dofinansowanie. Natomiast Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości nieskutecznie nadzorowała przebieg realizacji Programu – po stwierdzeniu nieprawidłowości w zakresie rozliczania transz dofinansowania nie kwapiła się do szybkiej procedury odzyskiwania przekazanych środków finansowych.
Stworzenie kompleksowego systemu wsparcia mikro-, małej i średniej przedsiębiorczości oraz innowacji może w znacznym stopniu zdecydować o poziomie konkurencyjności danego regionu. W tym celu w ramach przyjętej w Programie Operacyjnym Polska Wschodnia (dalej: POPW) osi priorytetowej I Przedsiębiorcza Polska Wschodnia przewidziano działanie 1.1. Platformy startowe dla nowych pomysłów, przygotowane z myślą o wzroście innowacyjności i konkurencyjności gospodarki pięciu regionów: lubelskiego, podlaskiego, podkarpackiego, świętokrzyskiego i warmińsko-mazurskiego.
Platformy te mają umożliwić przekazanie wsparcia finansowego ukierunkowanego na rozwój małych i średnich firm, wzrost ich konkurencyjności oraz poprawę warunków funkcjonowania, podnoszenia i rozszerzenia oferty produktowej i usługowej. W ramach tego działania wyodrębniono dwa poddziałania:
- 1.1.1. Platformy startowe dla nowych pomysłów,
- 1.1.2. Rozwój startupów w Polsce Wschodniej.
mające stworzyć system wsparcia młodych innowatorów z nowych biznesów-startupów, oparty na tzw. platformach startowych. Ich celem jest przekształcanie innowacyjnych pomysłów w produkty i usługi oraz przygotowanie ich pod kątem rynkowym według przyjętej metodologii, w tym opracowanie rentownych modeli biznesowych.
Każda z takich form obarczona jest wysokim ryzykiem niepowodzenia. Wolumen sprzedaży, konkurencja i możliwości marketingowe często są przeszacowane. Wynikające z tego rosnące koszty i problemy w regulowaniu zobowiązań firmowych generują potrzebę dalszego dofinansowywania startupu. To zaś hamuje dalszy rozwój, zmusza firmę do ograniczenia działalności i cięcia kosztów, a tym samym do nieosiągnięcia trwałości projektowej.
NIK w niniejszej kontroli pragnęła zbadać prawidłowość i skuteczność wykorzystania środków finansowych POPW na realizację projektów z zakresu platform startowych dla nowych pomysłów biznesowych.
- Pod kątem legalności i gospodarności zbadano działania 20 beneficjentów Programu w zakresie zgodności z umowami o dofinansowanie realizowanych przez nich zadań i uzyskania zakładanych efektów.
- W Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) jako IP (instytucji pośredniczącej) oceniano natomiast prawidłowość i rzetelność wyboru projektów do dofinansowania oraz nadzór nad ich realizacją,
zaś w Ministerstwie Funduszy i Polityki Regionalnej (dalej: Ministerstwo) jako IZ (instytucji zarządzającej) przygotowanie Programu oraz nadzór i kontrolę nad procesem udzielania wsparcia dla innowacyjnych przedsięwzięć.
Na działanie 1.1. przewidziano alokację środków w kwocie 692,2 mln zł. Do końca I kwartału 2022 r. PARP zawarła 446 umów na realizację projektów platform startowych i rozwoju startupów w Polsce Wschodniej o łącznej wartości 665,2 mln zł, z czego 534,6 mln zł stanowiło dofinansowanie (77,2% kwoty alokacji). I tak:
- 9 umów na kwotę 149,9 mln zł dotyczyło platform startowych,
- 437 umów na kwotę 515,3 mln zł dotyczyło projektów rozwoju startupów.
Opis grafiki
Wyniki naboru projektów poddziałania 1.1.1 i 1.1.2 POPW na lata 2014–2022 (I kwartał)
| Zestawienie ogłoszonych przez IP konkursów (według stanu na I kwartał 2022 r. ) | 1.1.1 Platformy startowe dla nowych pomysłów | 1.1.2 Rozwój startupów w Polsce Wschodniej |
|---|---|---|
| Liczba ogłoszonych konkursów | 2 | 3 |
| Liczba złożonych wniosków | 18 | 1159 |
| Liczba zawartych umów o dofnansowanie | 9 | 437 |
| Wartość projektów | 149,9 mln zł | 515,3 mln zł |
| Wartość dofnansowania | 139,9 mln zł | 394,6 mln zł |
Źródło: opracowanie własne NIK na podstawie ustaleń kontroli.
Do końca I kwartału 2022 r. z kwoty udzielonego dofinansowania (534,6 mln zł) wypłacono 325,0 mln zł (60,8% wartości dofinansowania).
Opis grafiki
Wskaźnik kontraktacji środków UE w ramach działania 1.1. Platformy startowe dla nowych pomysłów POPW na koniec I kwartału 2022 r.
| Działanie | Działanie 1.1 | Podziałanie 1.1.1 | Podziałanie 1.1.2 |
|---|---|---|---|
| Alokacja 2014–2020 | 692 186 712 zł | 124 744 628 zł | 567 442 084 zł |
| Wartość dofnansowania według zawartych umów o dofinansowanie (do dnia 31.03.2022 r.) | 534 550 239 zł | 139 909 301 zł | 394 640 937 zł |
| Wartość dofinansowania wypłaconego beneficjentom - zatwierdzone wnioski o płatność (do dnia 31.03.2022 r.) | 325 015 440 zł | 86 630 342 zł | 238 385 098 zł |
Źródło: opracowanie własne NIK na podstawie ustaleń kontroli.
Według stanu na 31 lipca 2022 r. beneficjenci realizowali 503 projekty w ramach Programu w przedmiotowym działaniu o łącznej wartości 720,8 mln zł, z czego 557,5 tys. zł stanowiło dofinansowanie.
Opis grafiki
Zestawienie alokacji środków Programu Polska Wschodnia 2014–2020 w ramach osi priorytetowej I Przedsiębiorcza Polska Wschodnia według stanu na 31 lipca 2022 r.
Zestawienie alokacji środków Programu Polska Wschodnia w ramach osi priorytetowej I Przedsiębiorcza Polska Wschodnia według stanu na 31 lipca 2022 r.
| Województwo | Liczba projektów | Wartość projektów | Wartość unijnego dofinansowania |
|---|---|---|---|
| warmińsko-mazurskie | 50 | 75 014 210 zł | 57 574 015 zł (76,8%) |
| podlaskie | 88 | 130 674 359 zł | 102 534 001 zł (78,5%) |
| lubelskie | 183 | 267 079 243 zł | 206 127 450 zł (77,2%) |
| świętokrzyskie | 28 | 30 971 626 zł | 23 285 916 zł (75,2%) |
| podkarpackie | 154 | 217 091 002 zł | 167 935 322 zł (77,4%) |
| Razem | 503 | 720 830 441 zł | 557 456 704 zł (77,3%) |
Źródło: opracowanie własne NIK na podstawie ustaleń kontroli
Ministerstwo prawidłowo przygotowało Program działania 1.1.
PARP wybrała projekty do dofinansowania w sposób zgodny z ustawowymi wymogami. W latach 2014–2022 (I kwartał) przeprowadziła pięć rekrutacji wniosków o dofinansowanie. Konkursy przeprowadzono zgodnie z literą prawa. Cały proces weryfikacji formalno-merytorycznej był rzetelnie protokołowany. Na listach rankingowych ujęto wszystkie projekty konkursowe, które przeszły ocenę pozytywnie i uzyskały największą liczbę punktów. Dzięki dofinansowaniu nowych pomysłów biznesowych z działania 1.1 udało się uzyskać zakładane efekty w postaci rozwoju nowych innowacyjnych przedsięwzięć.
Sześciu ze skontrolowanych 20 beneficjentów zakończyło realizację projektów, a środki przyznane w ramach udzielonego dofinansowania wydatkowano prawidłowo.
Obecny stopień zaawansowania realizacji niezakończonych jeszcze 13 projektów nie zagraża osiągnięciu założonych celów.
19 beneficjentów realizowało projekty zgodnie z umowami na dofinansowanie, a 12 z nich osiągnęło już zamierzone efekty rzeczowe, w tym zaplanowane wskaźniki produktu i rezultatu. Jednak u 7 beneficjentów kontrolerzy stwierdzili nieprawidłowości, głównie w zakresie sposobu wykorzystania przyznanych środków i rozliczenia otrzymanego dofinansowania. U trzech beneficjentów nieprawidłowości miały charakter formalny i nie wpływały na prawidłowość realizacji umów o dofinansowanie i na osiągnięcie zakładanych efektów.
Istotne nieprawidłowości przy realizacji dwóch umów dotyczyły:
- zaprzestania realizacji przez jedną spółkę-startup projektu o wartości ponad 1,7 mln zł (w tym blisko 1 mln dofinansowania) i nieinformowania o problemach z realizacją projektu, a tym samym nieosiągnięcia celu i wskaźników założonych w umowie o dofinansowanie, co skutkuje utratą dofinansowania (dotychczas wypłacono beneficjentowi zaliczkę w kwocie 399,9 tys. zł);
- nierozliczenia przez platformę startową Olsztyński Park Naukowo-Technologiczny transz otrzymanych zaliczek w wysokości i terminie wynikającym z umowy o dofinansowanie – co oznacza naruszenie dyscypliny finansów publicznych i może wywołać przewidziane ustawą kary – a także na niestosowaniu przepisów ustawy Prawo zamówień publicznych (Pzp) w zakresie oceny ofert i upubliczniania ogłoszenia.
14 skontrolowanych beneficjentów niepodlegających stosowaniu ustawy Pzp udzieliło zamówień zgodnie z wytycznymi w zakresie kwalifikowalności wydatków, czyniąc to w sposób przejrzysty, zgodnie z zasadą konkurencyjności i przy zachowaniu uczciwej konkurencji i równego traktowania wykonawców. Precyzyjnie, jednoznacznie i wyczerpująco opisano przedmioty zamówienia, wybrano najkorzystniejsze oferty zgodne z opisem przedmiotu zamówienia, na podstawie ustalonych w zapytaniu ofertowym kryteriów oceny, a wybrani wykonawcy spełniali warunki udziału w postępowaniu.
U 2 beneficjentów Izba stwierdziła nieprawidłowości w zakresie finansowej realizacji projektów, polegające m.in. na nieprzesłaniu do PARP, w terminie ustalonym w umowie o dofinansowanie, wniosków o płatność oraz niedołączenia stosownej dokumentacji rozliczeniowej do wniosku.
Skontrolowani beneficjenci, zgodnie z obowiązkiem określonym w umowach o dofinansowanie, podejmowali działania informacyjne i promocyjne dotyczące realizowanych projektów. Przeprowadzili akcje marketingowe, uczestniczyli w targach i kongresach, przygotowali materiały promocyjne, prezentacje, kampanie radiowe i prasowe. Opisy projektów zostały opublikowane na stronach internetowych beneficjentów.
Ministerstwo sprawowało należyty nadzór nad procesem udzielania wsparcia dla projektów platform startowych – gromadziło wiedzę o liczbie uczestniczących w Programie startupów, prowadziło kontrole w PARP i analizowało sprawozdania z realizacji POPW. Natomiast nadzór ze strony PARP nie był skuteczny – Agencja podczas swoich kontroli ujawniła istotne nieprawidłowości u 5 beneficjentów, ale opieszale prowadziła windykację 7,2 mln zł z tego tytułu. Niewłaściwy był również przepływ informacji pomiędzy komórkami organizacyjnymi PARP w związku z tymi nieprawidłowościami. W ocenie NIK może to utrudnić lub wręcz uniemożliwić odzyskanie wypłaconych środków. Do dnia zakończenia kontroli NIK (29 czerwca 2022 r.) czterem beneficjentom nie wydano decyzji administracyjnych zobowiązujących ich do zwrotu środków w łącznej wysokości ponad 6,6 mln zł wraz z należnymi odsetkami.
Wnioski
Mając na względzie ustalenia kontroli przeprowadzonej w Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, Najwyższa Izba Kontroli wnioskuje:
do Ministra Funduszy i Polityki Regionalnej
- o uwzględnienie w planach kontroli systemowej zakresu dotyczącego prawidłowości i terminowości postępowania Instytucji Pośredniczącej w procesie odzyskiwania środków od beneficjentów działania 1.1. POPW w wyniku stwierdzonych nieprawidłowości;
- o wzmocnienie nadzoru nad wykonywaniem przez PARP zadań w zakresie rozwiązywania umów o dofinansowanie działania 1.1. POPW z winy beneficjentów, z uwzględnieniem aspektu odzyskiwania wypłaconych im środków;
do Prezesa Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości
- o przyjęcie rozwiązań organizacyjnych zapewniających funkcjonowanie skutecznej i efektywnej kontroli zarządczej w obszarze odzyskiwania od beneficjentów działania 1.1. POPW środków podlegających zwrotowi i zapobiegających nieprawidłowościom stwierdzonym w tym zakresie.
