Warszawska konferencja była częścią cyklu 16 konferencji rekomendowanych przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji (zobacz informację o naradzie wojewodów w tej sprawie), które Najwyższa Izba Kontroli, wraz z poszczególnymi urzędami wojewódzkimi, organizuje w całej Polsce. Celem cyklu konferencji jest wypracowanie i przybliżenie dobrych praktyk w ochronie zwierząt w gminach oraz wskazanie rekomendacji, płynących m.in. z ustaleń kontroli NIK.
Uczestnicy konferencji mogli zapoznać się szczegółowo z ustaleniami kontroli dot. traktowania zwierząt w Polsce. Poznali najważniejsze przepisy prawa, regulujące ten obszar, a przede wszystkim mieli szansę przeanalizować rzeczywiste przypadki dot. działań na rzecz ochrony praw zwierząt w gminach. Prelegenci wskazywali także, jak w racjonalny sposób samorządy mogą ograniczyć wydatki budżetowe na ochronę zwierząt, przy równoczesnej poprawie warunków bytowych psów i kotów.
Beata Tomanek, Mazowiecki Wojewódzki Lekarz Weterynarii wskazywała, że kolejny rok więcej zwierząt trafia do schronisk niż je opuszcza, co powoduje przepełnianie schronisk. Jednocześnie podkreśliła, że w ostatnim czasie zaobserwowano znaczną zmniejszenie strat zwierząt w schroniskach, co należy uznać za wyraz poprawy warunków utrzymywania zwierząt.
Zwróciła też uwagę na ograniczenia dot. nadzoru organów inspekcji weterynaryjnej nad nielegalnymi podmiotami podobnymi do schronisk. W swoim wystąpieniu Tomanek przypomniała, że w przypadku funkcjonowania podmiotu podobnego do schroniska dla zwierząt, Inspekcja Weterynaryjna nie ma podstaw prawnych do egzekwowania przestrzegania przez ten podmiot spełniania wymagań weterynaryjnych dla schronisk.
Szeroko o metodach ograniczenia nadpopulacji zwierząt bezdomnych mówiła Dorota Sumińska, lekarz weterynarii, wskazując zdecydowanie, że jedynym skutecznym sposobem przeciwdziałania temu jest kastracja. Kastracja to jedyny humanitarny sposób, który w krótkim czasie doprowadzi do ograniczenia bezdomności psów i kotów. - Zwierzę w zamknięciu nie czuje się szczęśliwe - ma ograniczoną możliwość kontaktu z człowiekiem, nie może wychodzić na spacery, a niejednokrotnie przez złą opiekę w schronisku jest ciężko chore. Kastracja i sterylizacja pozwala ograniczyć rozmnażanie psów i kotów, dzięki czemu ograniczymy cierpienie tych niechcianych, dajemy szansę na dom psom ze schronisk i uniemożliwiamy nabycie zwierząt osobom, które nie mają szacunku dla żywej istoty - mówiła Sumińska.
Uczestnicy konferencji na konkretnych przykładach mogli też prześledzić, jak w racjonalny sposób ograniczyć wydatki budżetowe gmin na ochronę zwierząt, przy równoczesnej poprawie warunków bytowych psów i kotów. O własnych doświadczeniach z codziennej pracy na rzecz ochrony zwierząt i problemów, jakie trzeba rozwiązywać działając na rzecz zwierząt w terenie mówił Burmistrz Miasta Myszków, Włodzimierz Żak. Burmistrz przypominając, że gminy coraz częściej borykają się z dylematem, jakim są przymusowe oszczędności, wskazywał które koszty można zminimalizować oraz gdzie szukać dodatkowych funduszy na walkę z bezdomnością zwierząt.
Najwyższa Izba Kontroli już od wielu lat ujmuje w planach pracy kontrole dotyczące ochrony zwierząt. Zbadano m.in.: warunki transportu i hodowli zwierząt gospodarskich; sprawowanie nadzoru nad obrotem i ubojem zwierząt; wykorzystywanie zwierząt do badań naukowych; sprawowanie nadzoru nad funkcjonowaniem ferm zwierząt i hodowlami zwierząt futerkowych. NIK badała także warunki utrzymania psów przez jednostki policji, służby więziennej i wojska. Posumowanie ustaleń i wniosków płynących z przeprowadzonych kontroli szczegółowo podczas konferencji zaprezentował Prezes NIK, Krzysztof Kwiatkowski.
Prezes NIK przypomniał m.in. że w czerwcu 2016 roku NIK opublikowała raport nt. zapobiegania bezdomności zwierząt, podsumowujący wnioski z kontroli przeprowadzonych w 9 województwach. Podczas kontroli zbadano działalność samorządów, schronisk, przytulisk, podmiotów wyłapujących zwierzęta, a także działalność inspekcji weterynaryjnej.
Ustalenia tej kontroli pokazały, że pomimo starań samorządów, administracji państwowej oraz działań organizacji pozarządowych, zjawisko bezdomności zwierząt w naszym kraju nie tylko nie maleje, ale wręcz rośnie. Rośnie zarówno liczba schronisk, jak i zwierząt w nich przebywających. Na koniec 2011 roku mieliśmy w Polsce 150 schronisk, a po czterech latach już 184. Na koniec 2015 r. w schroniskach przebywało ponad 105 tysięcy psów, to jest o ponad 5 proc. więcej niż cztery lata wcześniej i ponad 24 tysiące kotów, to jest blisko 18 proc. więcej niż na koniec roku 2011.
NIK wskazała też w raporcie, że odnotowano poprawę warunków bytowania zwierząt w schroniskach i nieobjętych nadzorem weterynaryjnym przytuliskach, choć niestety wskazała także nieprawidłowości, m.in. dot. braku weryfikowania przez gminy jakości realizacji zadań przez podmioty, którym powierzono odławianie lub opiekę nad bezdomnymi zwierzętami. Działania większości skontrolowanych samorządów koncentrowały się bowiem w znacznym stopniu na odławianiu zwierząt i przekazywaniu ich do schronisk bądź przytulisk. Marginalizowano natomiast lub wręcz pomijano potrzebne dla zapobiegania bezdomności działania profilaktyczne dotyczące sterylizacji i kastracji zwierząt, propagowania ich adopcji, a także znakowania i rejestracji.
W oparciu o ustalenia kontroli NIK i przepisy dotyczące ograniczania bezdomności zwierząt, Najwyższa Izba Kontroli sformułowała liczne wnioski o zmianę prawa. Prezes NIK przypomniał, że dzięki wspólnym staraniom, udało się opracować projekt nowelizacji ustawy o ochronie zwierząt, dotyczący umożliwienia gminom finansowania sterylizacji i kastracji zwierząt, które mają właścicieli, który jako projekt poselski został uchwalony przez Sejm. W ten sposób został już zrealizowany jeden z najważniejszych wniosków pokontrolnych NIK.
Prezes NIK podkreślił też, że wyniki naszych kontroli, doświadczenia państw Europy zachodniej, a także efekty współpracy z organizacjami pozarządowymi, pozwalają sformułować najważniejszą konkluzję dotyczącą ograniczania bezdomności zwierząt, wskazująca, że nie uda się rozwiązać problemu bezdomności zwierząt, ograniczając działania jedynie do wyłapywania zwierząt bezdomnych i prowadzenia schronisk, czyli tego, co najczęściej robią samorządy. Konieczne są także kompleksowe i wielokierunkowe działania, w szczególności profilaktyczne, dotyczące:
- znakowania i rejestrowania wszystkich zwierząt domowych;
- upowszechniania zabiegów kastracji lub sterylizacji zwierząt, zarówno wszystkich przebywających w schroniskach, jak i posiadających właścicieli;
- działań edukacyjno-popularyzatorskich na rzecz kształtowania właściwego stosunku do ochrony zwierząt.
Działania te, to swoista inwestycja, która już po bardzo krótkim czasie, przynosi znakomite efekty - powiedział Prezes NIK. - Nie tylko ograniczymy w ten sposób cierpienie bezdomnych zwierząt, ale uzyskamy znakomity skutek, w postaci ograniczenia wydatków przeznaczanych na te zadania. Uzyskane w ten sposób oszczędności pozwolą samorządom realizować inne ważne zadania. Skuteczność tego kierunku działań, potwierdzają doświadczenia krajów Europy zachodniej, w których już praktycznie zwierząt bezdomnych nie ma, ale także doświadczenia niektórych powiatów Dolnego Śląska i Wielkopolski, które znakomicie ograniczają bezdomność zwierząt - dodał Krzysztof Kwiatkowski.
Prezes NIK przypomniał także, że od stycznia 2015 r. przy Prezesie NIK działa Rada do Spraw Ochrony Zwierząt, której członkami są przedstawiciele organizacji pozarządowych, publicyści, naukowcy, a także pracownicy NIK, którym szczególnie bliskie są sprawy zwierząt. Do zadań Rady należy m.in. opiniowanie tematów kontroli związanych z ochroną zwierząt, wskazywanie najważniejszych problemów w tej dziedzinie, udział w panelach ekspertów, współpraca z organizacjami pozarządowymi, uczelniami i stowarzyszeniami zawodowymi oraz propagowanie dobrych praktyk służących poszanowaniu praw zwierząt. Z inicjatywy Rady przeprowadzono już kilka kontroli koordynowanych i doraźnych, m.in. kontrolę wykorzystywania zwierząt w badaniach naukowych. Przy udziale Rady zorganizowano też kilkanaście konferencji, planowane są międzynarodowe projekty kontrolne dotyczące dobrostanu zwierząt, a niedawno po raz pierwszy wręczono nagrodę Prezesa NIK „Przyjaciel zwierząt” (zobacz relację z wręczenia nagrody „Przyjaciel zwierząt”).
Najwyższa Izba Kontroli w ostatnich latach poświęciła wiele uwagi problematyce wykonywania zadań gmin z zakresu ochrony zwierząt. W 2010 r. przeprowadziła kontrolę pt. „Przestrzeganie praw zwierząt”, natomiast na przełomie 2012 i 2013 r. kontrolę pt. „Wykonywanie zadań gmin dotyczących ochrony zwierząt”. Ww. kontrole negatywnie oceniły działanie gmin w zakresie szeroko pojętej ochrony zwierząt, w tym zapobieganiu bezdomności psów i kotów.
