Badanie sprawozdania finansowego Projektu ochrony przeciwpowodziowej dorzecza Odry i Wisły

Najwyższa Izba Kontroli już po raz siódmy objęła kontrolą sprawozdania finansowe Projektu ochrony przeciwpowodziowej dorzecza Odry i Wisły (dalej: Projekt OPDOW). Szacowana wartość tego Projektu to ponad 1,2 mld euro, a jego realizacja ma zapewnić i zwiększyć zabezpieczenie przeciwpowodziowe dla obszaru oraz ludności zamieszkującej dorzecza Środkowej i Dolnej Odry oraz Górnej Wisły.

Obszary objęte Projektem OPDOW

Od 2017 r. Najwyższa Izba Kontroli jest audytorem Projektu OPDOW. Badanie sprawozdania finansowego tego Projektu prowadzone jest z uwzględnieniem standardów międzynarodowych. Kontrolę przeprowadziła Delegatura NIK we Wrocławiu.

W ramach kontroli P/23/086 – „Badanie sprawozdania finansowego Projektu Ochrony Przeciwpowodziowej w Dorzeczu Odry i Wisły”, badaniem objęto m.in. wydatki poniesione łącznie przez sześć jednostek, o wartości 942 704 443,96 zł, tj. 82,8% całości wydatków poniesionych w 2022 r.

Celem tej kontroli była ocena sporządzenia sprawozdania finansowego z realizacji Projektu OPDOW oraz wydatkowania środków na jego realizację, pod kątem rzetelności, zgodności z przepisami prawa i zasadami należytego zarządzania finansami. Z wyników przeprowadzonej kontroli sporządzone zostało stosowne sprawozdanie przekazane m.in. do Banku Światowego.

Najważniejsze ustalenia kontroli

Najwyższa Izba Kontroli stwierdziła zgodność wydatków poniesionych w ramach Projektów OPDOW z celami określonymi w Umowie Pożyczki 8524 PL, zawartej pomiędzy Rzeczpospolitą Polską a Bankiem Światowym. Zbadane wydatki poniesione zostały zgodnie z celami i zasadami realizacji Projektu, a ich wartość prawidłowo ujęto w sprawozdaniu finansowym za 2022 r.

Kontrola NIK wykazała jednak dalsze przesunięcia terminów zakończenia realizacji zadań w stosunku do pierwotnych założeń. Według stanu na 9 marca 2023 r. spośród 66 zadań objętych planem zamówień, aż 55 miało wydłużoną datę zakończenia realizacji, w tym dla 23 zadań przesunięcie tego terminu wynosiło od 24 miesięcy do nawet 54 miesięcy. Należy przy tym zauważyć, że od zakończenia ubiegłorocznej kontroli NIK (P/22/085 – „Badanie sprawozdań finansowych projektów ochrony przeciwpowodziowej w dorzeczach Odry i Wisły”) doszło do dalszego wydłużenia terminów zakończenia zadań, gdyż dla 34 zadań przesunięto terminy ich realizacji od jednego do 22 miesięcy. Jednocześnie zakończenie pięciu zadań planowane jest na I lub II kwartał 2025 r., przy obowiązującej dacie zakończenia Projektu OPDOW – 30 czerwca 2025 r. Ponieważ do dnia zakończenia kontroli NIK nie rozstrzygnięto postępowań przetargowych na te zadania, istnieje ryzyko dalszych przesunięć terminów ich zakończenia lub wyłączenia z realizacji w ramach Projektu OPDOW.

Izba zwróciła również uwagę na nierozwiązanie w 2022 r. problemu sfinansowania zadań Projektu OPDOW w kwocie 50 000 000 EUR zaplanowanych pierwotnie do pokrycia środkami Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW). Należy przy tym podkreślić, że dla finansowania podpisanych już kontraktów, konieczne jest zapewnienie dostępności pełnej kwoty środków przewidzianych na ten Projekt, tj. 1 202 000 000 EUR. Wobec powyższego mając na uwadze m.in. wzrost kosztów cen materiałów i robocizny, waloryzację kontraktów, ich obmiarowy charakter, możliwe zmiany projektowe w wyniku wprowadzania robót dodatkowych i zamiennych, zmiany kursów walut (EUR, USD), według stanu na 28 kwietnia 2023 r. luka finansowa w Projekcie OPDOW szacowna była na poziomie nawet 401 353 665,81 PLN. Zgodnie z postanowieniami zawartej Umowy Pożyczki 8524 PL, Rzeczpospolita Polska zobowiązała się do zapewnienia funduszy, których wymaga realizacja Projektu OPDOW.

Ponadto NIK wskazała, że w 2022 r. na realizację Projektu OPDO, zaangażowano środki własne jednostek realizujących ten Projekt w łącznej kwocie 548 188 446,29 PLN, pomimo że środki tego Projektu były zabezpieczone i dostępne od początku roku. Przyczyną tego stanu było zawarcie stosownych umów dotacji 21 marca 2022 r. i 8 kwietnia 2022 r., co wynikało m.in. z długotrwałego procesu uzgodnień pomiędzy jej stronami. Ostatecznie środki własne ww. jednostek zostały zrefundowane środkami umów dotacji po upływie od jednego do 209 dni. W zaistniałej sytuacji kontrolowane jednostki zmuszone były zaangażować przejściowo środki własne, aby przeciwdziałać naliczeniom przez kontrahentów odsetek za nieterminowe płatności zobowiązań.

Wnioski

NIK sformułowała następujące wnioski:

• sfinalizowanie działań w zakresie zapewnienia finansowania dla kwoty 50 000 000 EUR, zaplanowanej pierwotnie do pokrycia przez NFOŚiGW, oraz podjęcie działań mających na celu zapewnienie finansowania dla powstających dodatkowych kosztów związanych z realizacją Projektu OPDOW, wykraczających poza jego plan finansowy, będących skutkiem m.in. waloryzacji kontraktów;
• monitorowanie przez wszystkie podmioty zaangażowane w realizację Projektu OPDOW przesunięć dat zakończenia jego zadań, ujętych w planie zamówień, celem wyeliminowania ryzyka ich dalszego narastania;
• zapewnienie przez Komitet Sterujący oraz pozostałe podmioty zaangażowane w proces finansowania zadań Projektu OPDOW, skrócenia czasu uruchamiania środków finansowych oraz ich przekazywania na rachunki JRP, w celu znaczącego ograniczenia przejściowego finansowania realizacji Projektu środkami tych jednostek.