System CEPiK – kosztowny i wciąż w budowie

Jeden z najistotniejszych dla obywateli systemów informatycznych – Centralna Ewidencja Pojazdów i Kierowców (CEPiK 2.0) – od ponad 10 lat wciąż jest w budowie. W okresie objętym kontrolą NIK Minister Cyfryzacji wprawdzie zapewnił utrzymanie i rozwój systemu, jednak nie zawarto umowy na realizację kluczowego elementu projektu „Modernizacja CEPiK”, który ma rozszerzyć i scentralizować źródła danych, a także poprawić funkcjonalność systemu, umożliwiając np. elektroniczne złożenie wniosku o uzyskanie prawa jazdy, rejestrację pojazdu czy zawarcie umowy dotyczącej jego sprzedaży. Zmian wymagają również usługi, z których już można korzystać. Użytkownicy narzekają m.in. na czasochłonność wprowadzania danych i wyszukiwania informacji czy też niezgodność między informacjami, które ich dotyczą, a tymi które znajdują się w Centralnej Ewidencji Pojazdów i Kierowców.

Budowa, utrzymanie i modernizacja CEPiK 2.0 jest finansowana z Funduszu CEPIK, na konto którego wpływają specjalne opłaty wnoszone przez kierowców przy okazji rejestracji samochodu, zakupu ubezpieczenia OC czy w związku z przeglądem auta przeprowadzanym w stacji kontroli pojazdów. Tymczasem jak ustalili kontrolerzy NIK, Ministerstwo Cyfryzacji nie tylko z opóźnieniem ściągało te należności (zaległości zarówno w 2021 r., jak i w 2022 r. wyniosły ponad milion złotych), ale przede wszystkim z Funduszu CEPiK resort ponosił wysokie wydatki na różnego rodzaju zadania, które nie dotyczyły systemu CEPiK, a były związane głównie z informatyzacją państwa. I choć działo się tak w zgodzie z obowiązującymi przepisami, to od stycznia 2019 r. do końca czerwca 2023 r. wydatki niezwiązane z systemem CEPiK 2.0 stanowiły od niemal 36% do 77,5% ogółu kosztów poniesionych przez Fundusz. Jedynie w 2018 r. całość tych wydatków przeznaczono na funkcjonowanie i rozwój CEPiK 2.0. 

NIK skontrolowała:

• Ministerstwo Cyfryzacji,
• Centralny Ośrodek Informatyki (COI), który na podstawie umów zawartych z resortem odpowiada za budowę, rozwój i eksploatację systemu,
• Państwową Wytwórnię Papierów Wartościowych (PWPW), która jest odpowiedzialna za udostępnienie organom rejestrującym pojazdy i wydającym uprawnienia do kierowania pojazdami specjalnej aplikacji umożliwiającej bezpośredni dostęp do danych zgromadzonych w CEPiK, 
• 14 starostw powiatowych,
• 14 stacji kontroli pojazdów. 

Kontrola objęła okres od 1 stycznia 2018 r. do 22 września 2023 r.

(Nie)funkcjonalność systemu

CEPiK powstawał w latach 2003-2010. W jego ramach od 2004 działa m.in. Centralna Ewidencja Pojazdów (CEP), rok później uruchomiono Centralną Ewidencję Kierowców (CEK). Od początku jednak korzystanie z tego systemu sprawiało użytkownikom wiele problemów i wymagało poprawek, stąd konieczność jego modernizacji.

W 2013 r. Ministerstwo Cyfryzacji podpisało z Centralnym Ośrodkiem Informatyki umowę na budowę CEPiK 2.0. Na tej podstawie, w listopadzie 2017 r. uruchomiono system CEP 2.0 (dotyczący Centralnej Ewidencji Pojazdów), nie udało się natomiast uruchomić CEK 2.0, a w sierpniu 2018 r. umowa została rozwiązana. Zdaniem NIK było to konieczne, ponieważ kontynuowanie projektu CEPiK 2.0, przy zachowaniu ówczesnych rozwiązań technicznych i organizacyjnych, doprowadziłoby do udostępnienia użytkownikom rozwiązania przestarzałego i drogiego w utrzymaniu. Uniemożliwiłoby to także uruchomienie kolejnych e-usług.

Umowa została więc zrealizowana wyłącznie w zakresie budowy i udostepnienia ewidencji pojazdów, centralna ewidencja kierowców miała zostać stworzona przez Państwową Wytwórnię Papierów Wartościowych, której ofertę ministerstwo wybrało w lutym 2021 r. Do podpisania umowy nie doszło, zamiast tego w grudniu 2022 r. w Kancelarii Premiera podjęto decyzję o przyjęciu projektu pn. ,,Modernizacja CEPiK” (od 6 października 2020 r. do końca kwietnia 2023 r. nadzór nad sprawami, którymi wcześniej zajmowało się Ministerstwo Cyfryzacji należał do szefa rządu, 1 maja 2023 r. ponownie zostało utworzone Ministerstwo Cyfryzacji).

W marcu 2022 r. zainicjowano negocjacje umowy trójstronnej, która miała być zawarta pomiędzy Ministrem Cyfryzacji, Centralnym Ośrodkiem Informatycznym i Państwową Wytwórnią Papierów Wartościowych. Jednak do zakończenia kontroli prowadzonej przez NIK (22 września 2023 r.) umowa nie została podpisana, co uniemożliwia udostępnienie kolejnych e-usług. 

W okresie objętym kontrolą w ramach CEPiK 2.0 dostępne były cztery usługi elektroniczne:

• Historia pojazdu – uruchomiona w 2017 r.;
• Bezpieczny autobus – uruchomiona w 2017 r.;
• Mój Pojazd – uruchomiona w 2018 r.;
• Sprawdź uprawnienia kierowców – uruchomiona w 2020 r.

We wrześniu 2023 r. zostały udostępnione kolejne dwie e-usługi:

• Normy emisji spalin EURO w historii pojazdu oraz w aplikacji mObywatel;
• Historia pojazdu w aplikacji mObywatel.

W ramach dalszych prac nad systemem CEPiK 2.0 planowane jest udostępnienie ośmiu
e-usług:

Termin uruchomienia kolejnych e-usług uzależniony jest od zawarcia umowy na modernizację systemu CEPiK 2.0.

Zaległości wobec Funduszu CEPiK

Zgodnie z ustawą Prawo o ruchu drogowym na rachunek Funduszu CEPiK wpływają pobrane od kierowców opłaty ewidencyjne za zawarte polisy OC, wykonanie badań technicznych pojazdu oraz wydanie praw jazdy i dowodów rejestracyjnych. Opłaty, podobnie jak miesięczne sprawozdania na ich temat, przekazują Ministerstwu Cyfryzacji firmy ubezpieczeniowe, stacje kontroli pojazdów (do 30 czerwca 2023 r.) oraz starostwa powiatowe. Ustawa określa też termin, w którym należy to zrobić.

System CEPiK 2.0 nie gromadził jednak i nie generował informacji o należnościach powstałych z opłaty ewidencyjnej, które powinny wpłynąć na rachunek Funduszu w danym miesiącu. Z kolei Ministerstwo Cyfryzacji nie monitorowało na bieżąco czy wszystkie sprawozdania z opłat ewidencyjnych na rzecz Funduszu CEPiK zostały złożone.

NIK ustaliła, że większość skontrolowanych starostw (11 z 14) w terminie przekazywała opłaty, podobnie jak wymagane sprawozdania (12 z 14 starostw). 14 badanych stacji kontroli pojazdów (SKP) prawidłowo wprowadzało dane w związku z przeprowadzonymi badaniami technicznymi, a także naliczało i pobierało opłaty na rzecz Funduszu CEPiK. Jednakże ponad połowa skontrolowanych SKP (57%) nie przekazywała w terminie wszystkich wymaganych opłat ewidencyjnych, a pięć stacji nie przesłało do Ministra Cyfryzacji wszystkich sprawozdań na temat pobranych i przekazanych opłat. W związku z tym resort nie posiadał rzetelnych informacji o stanie należności wobec Funduszu, a egzekucja tych należności albo w ogóle nie była prowadzona, albo prowadzono ją z opóźnieniem. NIK zauważa, że co prawda po poprzedniej kontroli resort podjął działania zmierzające do ustalenia stanu zaległych należności, ale uniemożliwiła to skala wcześniejszych zaniechań. W efekcie w 
2021 r. i w 2022 r. zaległości w przekazywaniu opłat na rachunek Funduszu CEPiK przekraczały milion złotych. 

Z ustaleń kontroli wynika również, że w latach 2018–2023 nie podejmowano decyzji ani o umorzeniach czy odroczeniach płatności, ani o rozkładaniu ich na raty. Niedochodzenie należności lub ściąganie ich z dużym opóźnieniem może prowadzić do przedawnienia lub nieodzyskania zaległych sum, dlatego zaniechania Ministra Cyfryzacji w tym względzie, NIK ocenia jako działanie nierzetelne.

Pieniądze z Funduszu CEPiK na inne cele niż CEPiK

Fundusz CEPiK utworzono by gromadzone na jego rachunku pieniądze służyły do budowy, utrzymania i modernizacji CEPiK. W okresie objętym kontrolą tak się stało tylko w 2018 r., kiedy to wydatki Funduszu w wysokości ponad 84,5 mln zł przeznaczono wyłącznie na zadania związane z rozwojem i funkcjonowaniem systemu.

Po zmianie przepisów, w latach 2019-2023 (do końca czerwca) z Funduszu finansowano także wydatki na inne cele, głównie związane z informatyzacją państwa. Stanowiły one od niemal 36% do 77,5% ogółu poniesionych przez Fundusz kosztów. 

Jak ustaliła NIK:

• w 2019 r. z Funduszu wydano ok. 191 mln zł, z tego niecałe 45% na zadania związane z rozwojem i funkcjonowaniem CEPiK – niemal 86 mln zł;
• w 2020 r. – ok. 340 mln zł, z tego zaledwie 22,5% na zadania związane z rozwojem i funkcjonowaniem CEPiK – ok. 76,6 mln zł;
• w 2021 r. – ok. 218 mln zł, z tego ok. 41% na zadania związane z rozwojem i funkcjonowaniem CEPiK – ok. 90 mln zł;
• w 2022 r. – ok. 161 mln zł, z tego ponad 64% na zadania związane z rozwojem i funkcjonowaniem CEPiK – ok. 103,5 mln zł;
• w I półroczu 2023 r. – ok. 65,5 mln zł, z tego prawie 59% na zadania związane z rozwojem i funkcjonowaniem CEPiK – ok. 38,5 mln zł.

Pieniądze z Funduszu CEPiK, w ramach informatyzacji państwa, przeznaczono m.in. na rozwój i poprawę funkcjonalności systemów ePUAP i e-Dowód, a także na dofinansowanie działalności bieżącej Zespołu Reagowania na Incydenty Bezpieczeństwa Komputerowego (CSIRT NASK).

W okresie objętym kontrolą Minister Cyfryzacji zawarł 15 długoterminowych umów na rozwój i utrzymanie CEPiK z Centralnym Ośrodkiem Informatyki i Polską Wytwórnią Papierów Wartościowych S.A. oraz podmiotem prywatnym o łącznej wartości blisko 705 mln zł. W wyniku ich dotychczasowej realizacji wydatkowano prawie 357 mln zł. Umowy związane z utrzymaniem systemu obowiązywały przez cały okres objęty kontrolą. Wszystkie umowy na utrzymanie systemu CEPiK realizował COI, natomiast umowy na rozwój zostały zawarte z COI i z PWPW. 

W latach 2018–2022 zrealizowano łączne wydatki związane z rozwojem CEPiK w kwocie
prawie 46,7 mln zł brutto, z tego: 1,1 mln  zł w 2018 r., 7,5 mln zł w 2019 r., 8,2 mln zł w 
2020 r., 4,7 mln zł w 2021 r. oraz 25,2 mln zł w 2022 r.

NIK podkreśla, że choć pieniądze przekazywane były w zgodzie z obowiązującymi przepisami, to jednak podstawowym celem Funduszu CEPiK jest finansowanie rozwoju i funkcjonowania Centralnej Ewidencji Pojazdów i Kierowców.

Wnioski

Do Premiera:

• o podjęcie działań, które zapewnią finansowanie z Funduszu CEPiK wyłącznie zadań związanych z systemem informatycznym CEPiK zgodnie z pierwotnym celem ustanowienia Funduszu.

Do Ministra Cyfryzacji:

• o podjęcie skutecznych działań mających na celu dokończenie budowy systemu CEPiK 2.0 w celu centralizacji ewidencji źródłowych (CEP, CEK) oraz udostępnienia kolejnych e-usług;
• o kontynuowanie działań mających na celu ustalenie kwoty należności oraz zaległości Funduszu CEPiK;
• wprowadzenie skutecznego mechanizmu bieżącej weryfikacji należności oraz zaległości Funduszu CEPiK;
• o bieżące dochodzenie należności przeterminowanych Funduszu CEPiK.